Rat treba okončati

SKUP NA KRITU

Kakve izazove, a kakve odgovore je ponudilo Kritsko sabranje

Piše VLADIMIR DIMITRIJEVIĆ

Ozbiljna zabrinutost koja je pratila tok zasedanja pravoslavnih korifeja na ostrvu Krit, izazvana neučestvovanjem četiri pravoslavne crkve, apelom Atonskih monaha, te imperativnim stavom predsedavajućeg carigradskog patrijarha, čini se, da ni posle donete Poslanice, ne jenjava. Kritski sabor razmatrao je šest tema, odnos Pravoslavne crkve prema ostalom hrišćanskom svetu, post, brak,crkvena misija u savremenom svetu, status pravoslavnih u dijaspori i način proglašenja autonomija pravoslavnih crkava. Problem proizlazi iz činjenice da su učesnice Crkve koje predstavljaju manjinu episkopata, klira i vernog naroda.

Dogmatski sporna dokumenta uz male prepravke usvojena su, a o tumačenjima njihovog sadržaja, oceni celishodnosti i svepravoslavnog karaktera poslednju reč će dati RPC.
[restrictedarea]

BRAK JE MALA CRKVA Svečanom liturgijom, kao što je i počeo, završen je Svepravoslavni sabor na Kritu, na kojem je usaglašen zajednički dokument o odnosu Pravoslavne crkve prema drugim hrišćanskim crkvama i drugim nehrišćanskim religijskim zajednicama, a vernom narodu je upućena poruka da je jedinstvo crkve najveća vrednost svih hrišćana. Poslanica sa skupa na Kritu istakla je da je glavni cilj sabranja bio projava jedinstva Pravoslavne crkve, koje se otkriva u sabornosti i na Saborima. Naglašeno je da Crkva treba da misionari širom sveta i vodi dijaloge sa inoslavnima, koji ne smeju da se zasnivaju na kompromisima oko pitanja vere. Osuđen je fundamentalizam u raznim religijama, jer vodi zločinima i ubistvima, trgovini izbeglicama i razaranju svega ljudskog, a međunarodna zajednica je pozvana da brine o pravoslavnima i drugim hrišćanima na Bliskom istoku, kao i da pomaže izbeglicama. Rat treba okončati što pre, ključna je poruka. Takođe, dignut je glas protiv sekularizacije koja ruši hrišćanske osnove Evrope. Veliki naglasak stavljen je i na značaj braka i porodice. Brak je „neraskidivi savez muškarca i žene u ljubavi“, sazdan po slici Hrista i Crkve. Brak je mala Crkva koja sazdaje porodicu, jedinu garanciju vaspitanja dece (ovo je, između ostalog, bila poruka izvesnoj „pravoslavnoj“LGBT – organizaciji, koja je tražila preispitivanje stava Crkve prema njihovom „rodnom identitetu“). Skup na Kritu je naglasio i značenje askeze koja ne odvaja čoveka od bližnjih i zajednice, nego uranja u svetotajinski život Crkve i projavljuje se kao ljubav. Istaknuto je da se Pravoslavna crkva ne meša u istraživanja prirodnih nauka i pozdravlja njihove korisne rezultate, ali kritikuje „manipulaciju slobodom, postepeno ukidanje vrednih tradicija, razaranje životne sredine i osporavanje moralnih vrednosti“ kao nuspojave razvoja nauka. Bioetika, istaknuto je, mora štititi dostojanstvo čoveka i njegovo božanstveno naznačenje (ovo je protiv genetskih manipulacija i „kiborgizacije“).

Važna je i borba Crkve u oblasti ekologije, jer niko nema prava da budućim pokolenjima oduzima životnu sredinu. Skup je izrazio protivljenje homogenizaciji i obezličavanju naroda, istakao pravo na svačiju samosvojnost, i zatražio da ekonomija i materijalni progres ne budu ciljevi sebi samima. Iako se ne meša u politiku, Crkva traži odgovornost i od političara i od građana, ističući da je njeno svedočanstvo ljubavi i bratstva iznad ideologije ljudskih prava. Jedno od ključnih ljudskih prava, koje se ne sme narušavati, je pravo na slobodu veroispovesti. Episkopi su pozvali mlade da priđu Crkvi, jer oni nisu samo budućnost, nego su i sadašnjost, s obzirom na svoje velike stvaralačke potencijale.

POLEMIKE OKO UČENJA O CRKVI Skup nije prošao bez polemičkih varnica. Oštre reči razmenili su titularni mitropolit pergamski Jovan (Zizjulas) i mitropolit navpaktoski i svetovlasijski Jerotej (Vlahos), oko bogoslovskog sadržaja pojma „ličnost“. Ovaj sukob morao je da smiruje patrijarh Vartolomej. Arhiepiskop atinski Jeronim tražio je da se u dokument o odnosu pravoslavnih sa inoslavnima unese bitna popravka. Naime, u prvobitnoj verziji stajalo je: „Pravoslavna crkva priznaje istorijsko postojanje drugih hrišćanskih crkava i konfesija, koje s njom nisu u opštenju“. Konačna verzija, usvojena posle intervencije arhiepiskopa Jeronima i njegove delegacije, glasi: „Pravoslavna crkva priznaje istorijske nazive drugih istorijskih crkava i konfesija, koje s njom nisu u opštenju“. Arhiepiskop Jeronim je ovakav stav Grčke crkve obrazložio sledećim rečima: „Usvojivši ovu popravku, mi ćemo doći do sabornog rešenja koje će – prvi put do sada – istorijske okvire odnosa sa inoslavnima dovesti u vezu ne sa njihovim postojanjem, nego sa istorijskim nazivima inoslavnih hrišćanskih crkava i konfesija. Eklisiološke posledice te promene su očite. One ne samo da ne utiču negativno na vekovno pravoslavno predanje, nego jasno štite pravoslavnu eklisiologiju“. O čemu je reč? U dokumentu, naime,stoji – Pravoslavna crkva priznaje da postoji istorijski naziv Rimokatoličke ili Anglikanske crkve, ali im ne priznaje ontološku crkvenost, jer je samo ona Jedna, Sveta, Saborna i Apostolska Crkva. Po saopštenju grčke crkveno-novinske agencije „Romfea“, arhiepiskop kiparski Hrizostom, blizak carigradskom patrijarhu, kritikovao je Grčku crkvu zbog njenog „zilotizma“, na šta je arhiepiskop Jeronim zahtevao izvinjenje. U okružnoj poslanici sa Sabora jasno je rečeno da je samo Pravoslavna crkva ona koju je osnovao Gospod Isus Hristos: „Pravoslavna crkva, verna takvom jednoglasnom predanju i apostolskom iskustvu jeste autentično trajanje jedne, Svete, Saborne i Apostolske Crkve kakva se ispoveda u Simvolu vere i kakva je potvrđena u učenju Svetih Otaca.“

Pored Sedam vaseljenskih sabora, skup na Kritu je potvrdio vaseljensko značenje i drugih sabora: sabora Svetog Fotija Velikog (879-880 ), koji je osudio novotarije Rima, velikih sabora Svetog Grigorija Palame u 14. veku, koji su osudili zapadnu sholastiku i objavili pravoslavno učenje o ishođenju Duha Svetoga i nestvorenim energijama Božjim, samim tim odbacujući rimokatoličko učenje o filiokve i stvorenoj blagodati Carigradskog sabora 1484, koji je osudio uniju s papom u Firenci i Ferari; sabore 17. veka koji su osudili jeres protestantizma, kao i sabor iz 1872. koji je osudio etnofiletizam.

STAVOVI VATIKANA Rimski papa Franjo, koji je, ovih dana,pozvao rimokatolike da mole za oproštaj LGBT osobe, skup na Kritu je ocenio kao „pozitivan“. Govorio je, onako kako i priliči „nezabludivom“, sa mnogo pokroviteljstva i malo ironije, tek da se zna kako posmatra pravoslavne – kao malu decu koja uče da hodaju putevima modernizma:„To je bio korak napred, mada ne sto posto. Razlozi zbog kojih nekoliko Crkava nije učestvovalo su iskreni. Postoje pitanja koja je moguće rešiti: četiri poglavara, koji nisu došli, želeli su da se sabor održi kasnije.“

Pri tom, papa Franjo je naglasio da je prvi korak svejedno veoma važan: „Uzmimo, za primer, decu, – rekao je on. – Ona najpre puze, kao mačke, a potom počnu da hodaju“.
„Sama činjenica da su Crkve održale susret, kako bi pogledali jedni druge u oči,zajedno se molili i razgovarali je veoma pozitivna, i ja sam blagodaran Gospodu za to. Na sledećem susretu biće više prisutnih“, rekao je papa. Predstavnik Vatikana, šef ekumenističkog instituta, kardinal Kurt Koh, prisustvovao je otvaranju skupa u svojstvu posmatrača, a patrijarh Vartolomej je 20. juna zahvalio papi zato što se u svojoj nedeljnoj molitvi pomolio Bogu za uspeh događaja na Kritu. Pater Jakint Destivel,saradnik Pontifikalnog saveta za ostvarenje hrišćanskog jedinstva, koji je takođe bio posmatrač, istakao je za Radio Vatikan da ovaj skup „ima veliko značenje za Katoličku crkvu, pre svega zbog toga što će jedinstvo pravoslavnih crkava olakšati dijalog s Katoličkom crkvom, ali i zato što Katolička crkva razmišlja na temu sabornosti“. Patrijarh Vartolomej je, da bi pokazao svoj dosledni ekumenizam, već na rimokatolički Petrovdan, 28. juna, posetio papu Franju u Vatikanu i izrazio svoju odanost „žurbi u zagrljaj“( Aleksej Jang).

Sam značaj Sabora, s obzirom na činjenicu da na njemu nisu učestvovale četiri pomesne pravoslavne crkve,različito su ocenile Carigradska i Moskovska patrijaršija. Mitropolit telmijski Jov (Carigradska patrijaršija) istakao je da je skup na Kritu Veliki Sabor bez obzira na izostanak Ruske, Gruzijske, Bugarske i Antiohijske crkve, jer je tako i na izborima: rezultat potiče od onih koji glasaju, a ne od onih koji nisu izašli na birališta. Sveštenik Nikolaj Balašov, iz Odeljenja za spoljne poslove RPC,odgovorio mu je da demokratski izbori nisu nikakav model za Crkvu, u kojoj je formula sabornosti ona iz Dela apostolskih: „Izvole se Duhu Svetome i nama“,a saglasnost svih mera i provera. Rečeno je da će rad i rezultati skupa biti ocenjeni na julskom zasedanju Svetog Sinoda Ruske crkve. Predlog carigradskog patrijarha da Sabor postane stalna institucija, koja bi se, na neki način, našla iznad autokefalnih crkava u odlučivanju o pitanjima od globalnog značaja, za sada je samo na nivou ideje.
[/restrictedarea]