Kralj koji je zapovedao Suncu

Pišu Vladimir Dimitrijević i Nataša Jovanović

Da li se na pitanju odnosa prema Kritskom saboru i ulozi carigradskog patrijarha u njemu otvara do sada najozbiljniji front odbrane pravoslavlja od verskog globalizma?

Do početka zakazanog Sabora na Kritu odbrojavaju se sati, a da li će ovo sabranje, prvo tako ozbiljno zamišljeno posle 1000 godina, biti i Veliko i Pravoslavno kako je planirano – još uvek je neizvesno, iako bi odgovor na ovo pitanje mogao odrediti dalji tok svetskog pravoslavlja.

 

POBUNA ILI ODBRANA Najpre su Antiohijska, Gruzijska, Srpska i Bugarska pravoslavna crkva predložile da se održavanje Svepravoslavnog sabora odloži dok se ne postigne buzoslovna saglasnost svih opštepriznatih pomesnih autokefalnih pravoslavnih crkava oko predloženih saborskih dokumenata i procedure saborskog rada. Sa sličnim stavom izašao je potom i Sinod Moskovske patrijaršije donevši odluku da najmnogobrojnija pravoslavna pomesna crkva neće učestvovati na Kritskom sabranju ukoliko carigradski patrijarh Vartolomej ne uvaži primedbe pomesnih pravoslavnih crkava.

Učešće episkopa SPC, koja je sa arhijerejskog Majskog sabora uputila niz ozbiljnih primedbi na sadržaj predsaborskih dokumenata, tri dana pred početak Sabora potvrdio je patrijarh Irinej, ali insistirajući na tome da „sabranje na ostrvu Kritu treba da bude početak saborskog procesa a da se postavljena pitanja rešavaju u njegovom toku, u duhu sabornog vaseljenskog predanja Hristove Crkve“.

„Ukoliko crkve koje su već prisutne na Saboru, na čelu sa Vaseljenskom patrijaršijom, istraju u stavu da odsutne crkve bez stvarnog razloga bojkotuju rad Sabora i ukoliko već prisutne crkve odbiju da uzmu u razmatranje sva postavljena pitanja, probleme i nesuglasice, predstavnici SPC na Saboru biće, nažalost, prisiljeni da napuste zasedanje tog sabora i da se na taj način pridruže crkvama koje su već odsutne.“

Bez učešća svih pravoslavnih pomesnih crkava i sa uslovom SPC, postavlja se pitanje da li će Sabor moći da ponese naziv svepravoslavni, te da li će posledično njegove odluke biti obavezujuće za sve pomesne crkve? Pitanje je i da li odluka pomesnih crkava koje su odlučile da ne idu na Krit ima karakter akta pobune ili pak akta odbrane dogmata i predanja pravoslavne hrišćanske crkve.

Bez najavljenog učešća Bugarske, Antiohijske, Gruzijske i Ruske pravoslavne crkve ovaj sabor ne može biti veliki, smatra arhimandrit dr Nikodim (Bogosavljević), autor obimne studije o Saboru na Kritu, zato što nije svepravoslavan, a sveti neće biti zato što nije veliki, i zato što na njemu, najverovatnije, neće biti istinskog pravoslavnog bogoslovlja, dogmata i kanona, odnosno zato što oni koji su nadmeno prezreli svepravoslavnost Sabora ne mogu biti jemci niti nosioci njegove svetosti. „U slučaju Bugarske crkve do dobre odluke doveo ju je njen konzervatizam. Uopšteno gledano, konzervatizam je svojstven prirodi, biću i ipostasi Pravoslavne crkve, jer se njima čuvaju od kvarenja istine životvorne i spasavajuće vere. Gruzijska crkva je pak svakako najbolji i najradosniji primer duhovnog zdravlja i bogoslovske trezvenosti, kao posledice življenja u pravoslavnoj veri“, kaže otac Nikodim.

[restrictedarea]

INCIDENT ILI ZAKONOMERNOST Izostanak Moskovske patrijaršije sa Sabora otvorio je niz pitanja. Recimo – da li ovakvom odlukom Moskva započinje novu fazu otvorene odbrane pravoslavne vere od modernističkih tendencija Carigradske patrijaršije, preuzimajući na sebe odgovornost da zaštiti pravoslavlje na početku 21. veka od novih raskola? Ili to crkva Trećeg Rima, braneći kanonsku i dogmatsku neizmenljivost Crkve od Istoka, otvara pitanje ko je najpozvaniji da štiti i prvi nastupa u ime svetskog pravoslavlja? Da li je to Carigrad, istorijski prvi po časti, ili Treći Rim, već vekovima prvi po broju i snazi u pravoslavnoj vaseljeni?

Otac Nikodim smatra da je odluka Ruske crkve plod crkvenog realizma ili pragmatizma njenog Sinoda. Iako je vrh ove najbrojnije crkve sklon modernizmu, prevladala je, ističe on, vera i ispovedanje njene punote – episkopa, sveštenstva, monaštva i vernog naroda, vera u neophodnost jedinstva i sabornosti Crkve. „Drugi činilac je čuvanje autoriteta patrijarha RPC pred bez presedana papocezarizmom patrijarha Vartolomeja. Treći razlog, sudeći po tekstovima geopolitičkih analitičara, jeste uticaj SAD, preko Carigradske patrijaršije, protiv Rusije i njene Crkve.“

Razloge ovakve odluke Moskve ruski teolog Vladimir Vasilik objašnjava odnosom Konstantinopolja prema primedbama pomesnih crkava. „Fanar nije bio kadar da u saborska dokumenta unese ni najskromnije izmene na kojima su insistirale pojedine pomesne crkve. Nisu hteli da saslušaju savete poglavara, klirika i episkopa drugih crkava i odbili su da unesu ispravke u predsaborske dokumente. Posle takve gluvoće i toliko nepripremljenih pitanja, kakav je, na primer, dokument o odnosu prema ostatku hrišćanskog sveta, odlazak na Sabor, iz perspektive pravoslavnog učenja i koristi za Pravoslavnu crkvu, bio bi besmislen. Takav Sabor ne treba nikome osim konstantinopljskom patrijarhu, ne samo zbog potvrđivanja časti nego i zbog prvenstva vlasti i jurisdikcije na vaseljenskom nivou. To pokušavaju da nam nametnu ucenama, pritiskom na episkopat, ali pritisak neće proći, raskola neće biti.“

Da ignorantski stav Fanara prema pomesnim crkvama ispoljen oko Kritskog sabora nije incident već jedna od istorijskih zakonomernosti u ponašanju Carigradske patrijaršijske katedre, podseća pravni istoričar dr Zoran Čvorović.

„Istorijski posmatrano, u odnosu Carigradske patrijaršije prema pomesnim crkvama vidljive su dve tendencije, jedna kojom se čuvala izvorna saborna struktura ustrojstva hrišćanske crkve, a druga kojom je kroz istočno-papističke pretenzije Carigradska katedra tokom vekova pokušavala da naruši izvornu sabornost Crkve od Istoka. Jer ne smemo, s jedne strane, zaboraviti da je upravo zahvaljujući sluhu Carigradske patrijaršije u srednjem veku formiran čitav niz autokefalnih crkava slovenskih naroda. Ove crkve porođene iz Carigradske patrijaršije, kao majke crkve, bile su rodna mesta nacionalne i državnopravne svesti i Srba, i Rusa i Bugara. Zahvaljujući tome Pravoslavna crkva danas predstavlja verni odraz apostolskog opisa Crkve kojoj je Hristos glava, a ona telo sastavljeno od mnogo različitih udova, to jest pomesnih nacionalnih crkava koje sve imaju svoje mesto i funkciju i koje odražavaju i čuvaju bogatstvo Božje tvorevine. Autokefalne pomesne crkve su među sobom jednake a povezane su u mističko telo vaseljenske crkve ne prvosvešteničkom vlašću bilo koga, pa ni carigradskog patrijarha, već jedinstvom učenja, kanona i bogosluženja. S druge strane, ne smemo zaboraviti da su Carigradska patrijaršija, ali i neke druge katedre u okviru vizantijskog carstva, pre svega Ohridska arhiepiskopija, često padale, kako je to primetio protojerej Aleksandar Šmeman, na sablazni „ploti i krvi“, verujući da samo Grci čuvaju pravoslavnu istinu i poredak crkvenog ustrojstva.

MOLBA MAJDANOVSKOG VOĐE U zamku ove sablazni, podseća Čvorović, Carigradska patrijaršija je počela da pada onog trenutka kada se naslutio kraj Vizantijskog carstva, naročito od epohe Komnina. Doživljavajući slabljenje i krizu sveštenog carstva Drugog Rima kao apokalitični kraj istorije, Carigradska crkva je sve manje pokazivala jevanđeljsko trezvenoumlje, a sve više je tonula u istoriju, bivajući poslednji branitelj prava Carigrada na carsko i crkveno prvenstvo u pravoslavnoj vaseljeni. „Što je teritorija Vizantije bila manja, Carigradska patrijaršija je postajala sve žešći bastion mobilizacije helenskog nacionalizma, narušavajući teoriju simfonije i gubeći autoritet u odnosu na carsku vlast. Posle pada Carigrada i nestanka carske vlasti ranije ispoljavane istočnopapističke težnje carigradskog patrijrha da sebi obezbedi papski primat u odnosu na pomesne crkve dobile su svoju novu, radikalnu formu.“

Sadašnji pritisci na RPC da uzme učešće na Kritu vidljivi su u prikrivenim ucenama Carigrada da će u suprotnom priznati autokefalnost ukrajinskim raskolnicima. Ova pretpostavka nije bez osnova kada se u obzir uzme istorijsko iskustvo delovanja Carigrada na razaranju crkvenog jedinstva na području nekadašnje ruske imperije u periodu posle Oktobarske revolucije. Tako je Carigrad jednostrano priznao autokefalnost Fincima i Estoncima izdvajajući ih iz sastava Moskovske patrijaršije. Izvesno vreme podržavali su i obnovljence, koji su služili boljševičkoj vlasti i Rusku crkvu razarali iznutra.

S druge strane, upozorava Čvorović, poznato je da je ukrajinska Rada sastavila nacrt molbe Carigradskoj patrijaršiji za priznanje autokefalnosti.

„Pisac ovog akta je niko drugi do spiker ukrajinske Rade Andrej Parubi, jedan od vođa majdanovskih oružanih jedinica.“

Iako je patrijarh Vartolomej nedavno izjavio da to pitanje neće biti razmatrano na Kritu, prošlogodišnja najava predstojatelja Ukrajinske pravoslavne crkve u SAD i Kanadi mitropolita Jurija (Kališčuka), da će Konstantinopoljska patrijaršija učiniti sve kako bi pomogla Ukrajini, ostala je da lebdi kao pretnja.

Đakon Vasilik, međutim, smatra da bi odlazak Ruske crkve na Sabor omogućio da se otvori pitanje punote Maloruske crkve, zvanične Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije koja bi od Carigrada tražila autokefaliju ili bi se proglasila autokefalnom, smatrajući da je patrijarh Kiril napustio poziciju odbrane pravoverja. Zato on pozdravlja odluku Moskve da to ne čini. Jer, po Vasiliku, „ako Sabor bude sproveden u krnjem sastavu, njegova rešenja za nas neće imati nikakvog značaja. Niko ih neće sprovoditi, a patrijarh Vartolomej će se još jednom obrukati. Pošto nema realnih mehanizama da u život sprovede odluke sabora, on će ličiti na kralja koji je zapovedao suncu da svakog jutra izlazi u šest sati. To je propao i uzaludan posao. Ako ne postupi razumno i ako sprovede Sabor koji će biti samo savetovanje, on će sebe diskreditovati u očima vaseljenskog pravoslavlja“.

 

STRAH OD RASKOLA U odluci Moskovske patrijaršije da ne ode na Sabor na Kritu ne treba, smatra Čvorović, zanemariti još jedan krupan argument.

„Odlazak na Sabor čiji su predlozi dokumenata zbog njihove dogmatske spornosti već izazvali buru reagovanja među pravoslavnim Rusima, otvorio bi mogućnost da se Rusija u trenutku kada je izložena neobjavljenom ratu od Zapada suoči sa raskolom koji bi po svojim posledicama mogao da bude ravan staroverskom raskolu iz 17. veka. Učestvovanje u ovakvom skupu koji je kroz nacrte dokumenata dobio izraziti crkvenomodernistički, nepredanjski karakter, stvorilo bi nezadovoljstvo među revniteljima u pravoslavnom ruskom svetu. Zapad svakako igra na kartu unutrašnjeg slabljenja Rusije stvarajući razloge za nastanak „ura patriotizma“ i  duvajući u jedra revnosti koja nije po razumu i koja vodi u cepanje jedinstvenog crkvenog organizma. Ovako, neodlaskom na Sabor Moskovska patrijaršija ne samo da je sačuvala unutrašnje duhovno jedinstvo već je preuzela vodeću ulogu branitelja čistote pravoslavne vere od globalizacije i modernizacije.“

Kada je reč o SPC, ona je iznela više zamerki na organizaciju Sabora: Rečeno je da bi se „mogao steći utisak da se naglašavanjem izvesnih ’prava’ sazivanja i predsedavanja Sabor stavlja u funkciju jednoga čoveka, pa makar on bio i prvi“. Istaknuto je da će „malo prostora biti ostavljeno za slobodu članova Sabora u Duhu svetom“, kao i da „saborsko Predanje jedne crkve podrazumeva pravo glasa svakog episkopa na saboru, od regionalnog do vaseljenskog“. Ukazano je na „odsustvo volje kod naše majke crkve Konstantinopoljske da bar jedan od predloga naše crkve (…) bude uvršćen u tematiku i dnevni red Sabora“. Na kraju se ističe da iako „sa žalošću – ali ujedno i sa punim osećanjem svoje pastirske i, uopšte, crkvene odgovornosti“, Sinod SPC obaveštava Carigradskog patrijarha da „naša crkva oseća teškoću da učestvuje na sazvanom Svetom i Velikom Saboru“.

Primedbe Srpske crkve, inače izuzetno ozbiljne, jasno su naglašene što se može objasniti istorijskim iskustvom koje Srpska crkva ima sa Carigradom.

 

KORMILA SVETOG SAVE Čvorović ističe da su pravoslavni Srbi posle ukidanja Pećke patrijaršije u 18. veku postali možda najveće žrtve istočnog papizma i helenskog nacionalizma Carigrada.

„Naš narod je toliko propatio od fanariotskih vladika kada je ostao bez svoje nacionalne crkvene organizacije i svog nacionalnog klira, da su se čitavi pojedini krajevi zbog duhovne nebrige koju su pokazivali carigradski jerarsi prelazili u islam. Tako je stara srpska srednjovekovna župa Gora kod Prizrena, posle viševekovnog otpora islamizaciji, prešla na muhamedanstvo samo zahvaljujući tome što je fanariotski vladika pokazivao više brige za episkopski dohodak nego za duše svoje pastve ostavljene bez krštenja, ispovesti, pričešća i opela. Ovim se potvrdila ispravnost rada oca Srpske crkve Svetog Save, koji je ne samo osnovao narodnu crkvu rađajući tako i nacionalnu i državnopravnu svest u Srba nego je, posle dobijene autokefalnosti, narodnosno tuđi klir menjao svojim, srpskim. Ne zaboravimo da je Sveti Sava, osim u prestonom Rasu, sve grčke episkope zamenio Srbima. Doduše, istočnopapističke i panhelenske pretenzije u vreme Svetoga Save prema srpskim zemljama nije iskazivao Carigrad već Ohridska arhiepiskopija i njen ondašnji prvosveštenik Dimitrije Homatijan. Moglo bi se reći da je, napadajući Svetog Savu, čuveni kanoničar Homatijan upotrebljavao argument optužbe za etnofiletizam, tako omiljen danas kod Fanara i njegovih modernističkih učenika rasejanih po pomesnim pravoslavnim crkvama. Jer šta je drugo nego optužba za etnofiletizam Homatijanova kleveta Svetoga Save da je umesto okrenutosti Bogu svoju dušu porobio nacionalnim osećanjima? Zanimljivo je primetiti da je, kao kanoničar, Homatijan bio najžešći branilac cezaropapizma i istočnog papizma.“

Znajući kakva opasnost vreba od cezaropapizma i istočnopapističkog učenja koji su obezbeđivali svetovnu i crkvenu dominaciju Carigrada nad državama i crkvama pravoslavne vaseljene, Sveti Sava je vešto izbegao da u svoje Zakonopravilo unese stavove pobornika ovakvog učenja. To se pokazalo kao spasonosno za unutrašnju samostalnost Srpske crkve u odnosu na srpsku državu, i kao bitno za spoljnu nezavisnost i Srpske crkve i srpske države u odnosu na Drugi Rim.

Sabor na Kritu otvara pitanje kako će se Srpska crkva odupreti starim težnjama Carigrada da dominira na ovim prostorima i to uoči proslave osam vekova svoje autokefalnosti 2019. Sa Zakonopravilom, duhovnim kormilom Svetog Save, danas je mnogo lakše. Njegova duhovna čeda to kormilo imaju u svojim rukama.

A i kada je reč o kormilu pravoslavne vere, ne treba tragati. Ono je dato u čuvenoj Savinoj Žičkoj besedi.

[/restrictedarea]