Arhivi su pitanje budućnosti

Razgovarala Nataša Jovanović

Da li je bez istraživanja u Arhivu Srbije u Beogradu i Osmanskom arhivu u Istanbulu moguće sagledati ne samo istoriju srpsko-turskih odnosa već i istoriju Balkana?

Protokol o saradnji Arhiva Srbije i Generalne direkcije državnih arhiva Republike Turske od neprocenjivog je značaja za arhiviste, istoričare i istraživače obe zemlje. Turska i Srbija imaju zajedničku istoriju i o njoj svedoče mnogi pisani dokumenti pohranjeni u arhivima, te ukoliko neko želi da istraži, upotpuni znanje ili osvetli neke istorijske nepoznanice, moći će da pogleda originalna dokumenta iz perioda otomanske vladavine u Srbiji. Do sada su istraživači samoinicijativno i u sopstvenoj režiji boravili kod nas, ali ovim protokolom to će biti institucionalno organizovano, kaže u razgovoru za „Pečat“ dr Ugur Unal, direktor Generalne direkcije turskih arhiva.

Da li Turska kao država prepoznaje značaj arhiva, i koliko u tom smislu pomaže vaš rad?

Vlada prepoznaje značaj arhiva i na godišnjem nivou za njih se izdvaja 25 miliona dolara, dok je u poslednjih nekoliko godina 100 miliona dolara uloženo samo u Osmanski arhiv u Istanbulu. Posebno veliku podršku vlade dobili smo za tehnološko opremanje i kadrovsko jačanje laboratorije za restauraciju i konzervaciju.

Raspolažemo ogromnim i moderno uređenim galerijskim prostorom i čitaonicom sa 800 mesta za istraživače, a zgrada se prostire na više od 100.000 kvadratnih metara.

[restrictedarea]

U Osmanskom arhivu ne nalazi se samo građa značajna za istoriju Turske već su u njemu pohranjena dokumenta iz osmanskog perioda, što znači ona koja pripadaju narodima 40 zemalja. A na milione je onih koji se tiču Srbije i srpskog naroda. Na toj arhivskoj građi radićemo zajedno sa Arhivom Srbije. U toku je digitalizacija iste, i to će u velikoj meri olakšati istraživanja. Kolega Perišić i ja smo razgovarajući proteklih dana napravili plan da se Arhivu Srbije ustupi sva digitalizovana građa koja se odnosi na istoriju Srbije, što u ovom trenutku iznosi oko 200.000 dokumenata iz 15. i 16. veka. Osmanski arhiv je još bogatiji za periode 17. i 18. veka na čemu ćemo raditi narednih godina. Ugovorili smo i drugi nivo saradnje – razmenu istraživača koja će omogućiti srpskim istoričarima da istražuju arhivsku građu u Osmanskom arhivu, a turskim u Arhivu Srbije. Takođe, dogovorili smo se da formulišemo zajedničke naučnoistraživačke projekte koji podrazumevaju prevođenje i objavljivanje dokumenata iz jednog i drugog arhiva. Predviđena je i razmena arhivista kako bi upoznali rad oba arhiva i obogatili svoja praktična iskustva.

Iz kog perioda datira najviše građe koja se odnosi na Srbiju?

Najviše dokumentacije ima iz 19. veka, ali je Osmanski arhiv izuzetno bogat i građom iz ranijih vremena –15, 16, 17. i 18. stoleća. To su originalna dokumenta i među njima ima izuzetno značajnih, poput naređenja sultana, ali i dokumenata koja se odnose na način života, naplaćivanje poreza, popis stanovništva. Sva ta dokumenta su vredna srpskim istraživačima jer u njima mogu da pronađu brojne podatke za teme koje ih interesuju. Različite teme intrigiraju istraživače, ali po prirodi najveću pažnju privlači građa vezana za ratove. Međutim, Osmanski arhiv je izuzetno bogat i građom koja se ne tiče ratova… Mi jedni druge ne poznajemo dovoljno, ali se kao narodi upoznajemo preko dokumenata koji svedoče o zajedničkoj istoriji.

Da li će istoričari iz Srbije na osnovu građe koja se čuva u Osmanskom arhivu moći da dođu do približnog broja srpskog stanovništva kroz vekove iz kojih potiče ta građa?  

Osmanski arhiv čuva veliki broj teftera, online casino različitih po načinu na koji su vršeni popisi stanovništva. Osim teftera koji su, verujem, poznati vašim istraživačima, postoje i takozvani tahir tefteri iz perioda 15. i 16. veka, koji nude približno tačan popis srpskog stanovništva u gradovima pod osmanskom vlašću. Konačan broj ipak zahteva veliki istraživački rad, koji će zahvaljujući Protokolu o saradnji sa Arhivom Srbije biti sistematično organizovan. U Rumuniji, recimo, profesor Mihail Maksim sada ima 70 godina, a tokom celog života bavio se istraživanjem teftera vezanih za Rumuniju.

Koliko je za turske istoričare važna građa koja se čuva u Arhivu Srbije?

Imao sam veliko zadovoljstvo da proteklih dana u Arhivu Srbije vidim dokumenta na osmanskom jeziku i veoma sam zahvalan kolegama u Beogradu što su očuvana u odličnom stanju. To su veoma značajna dokumenta za nas, za naše istoričare i naučnike, kao i ona iz fonda Knjaževe kancelarije koja sam takođe imao prilike da vidim.

Bez istraživanja u Arhivu Srbije u Beogradu i Osmanskom arhivu u Istanbulu, ne samo da je nemoguće sagledati istoriju srpsko-turskih odnosa već je nemoguće sagledati istoriju Balkana. Mislim da su naša dva arhiva po onome što čuvaju u svojim fondovima najznačajniji za istraživanje istorije Balkana. Moje iskustvo sa Arhivom Srbije i direktorom dr Miroslavom Perišićem jedno je od najboljih koje sam stekao u dosadašnjoj međunarodnoj saradnji. Već prilikom prvog susreta u Istanbulu, koji je inicirao dr Perišić, shvatio sam sa koliko se strateškog razmišljanja i pristupa radi u Arhivu Srbije, a u to me je još više uverilo sve što sam ovih dana u Beogradu video, doživeo i čuo.

Impresioniran sam izdavačkom delatnošću Arhiva Srbije i po izboru tema i po sadržaju, a i u vizuelnom pogledu. Posebno sam oduševljen serijom izdanja „Istorija srpske diplomatije“ u okviru koje su upravo objavljena dva toma zbornika dokumenata srpskih diplomatskih izveštaja iz Carigrada od 1830. do 1868. godine.

Zahvalan sam Arhivu Srbije što je pre potpisivanja Protokola o saradnji objavio ove zbornike, i na dan potpisivanja protokola promocijom ovih knjiga o kojima sam imao čast da govorim dao još jednu dodatnu dimenziju. Sve ovo govori koliko je važno ko se nalazi na čelu arhiva jer je reč o institucijama čuvarima pamćenja.

Koliko Turska kao država radi na istraživanju dokumenata u drugim zemljama, značajnih za njenu istoriju, i u kojim?

Potpisali smo 43 protokola o saradnji, između ostalog i s Rusijom, sa kojom imamo odličnu saradnju, priređujemo zajedničke izložbe i zajedničke knjige. Sa Nemačkom nismo ostvarili saradnju, kao ni sa Francuskom. Što se tiče Balkana, protokol je potpisan sa svim zemljama, osim sa Grčkom. Važan deo strategije naše kulturne politike je da otkrijemo u kojim stranim arhivima se nalazi građa značajna za našu istoriju i koliko je ima, a spremni smo i da finansijski pomognemo zaštitu građe na osmanskom jeziku. Naša kulturna politika poseban značaj pridaje arhivima budući da nisu prošlost već budućnost.

[/restrictedarea]