Čije su naše crkve

Predrag Radonjić / urednik KiM radija

Kosovski Albanci i njihove vođe, nakon masovnih fizičkih uništavanja 1999. i 2004, kao i sporadičnih u godinama između, prešli su na fazu falsifikovanja istorije

Još jednom su srpske vlasti i javnost zatečeno dočekali novu „šokantnu“ vest: kosovske vlasti zatražile su prijem u UNESKO, odjeknulo je na naslovnim stranima najuticajnijih novina. Praktično, to znači da postoji mogućnost da će najvredniji srpski spomenici kulture, koji imaju status svetske kulturne baštine, uz još pridodati epitet ugrožene, a to su Pećka patrijaršija, Gračanica, Dečani i Bogorodica Ljeviška, da ne pominjemo sada i mnoge druge crkve i druge necrkvene objekte, dobiti oznaku kulturne baštine Kosova i biti prepušteni na brigu prištinskih institucija i u nasleđe „Kosovara“.

 

„ISTINA“ U KOJU SE ULAŽE NOVAC Najgore je što postoji ozbiljna mogućnost da do toga i dođe u bliskoj budućnosti. (A kako su brinuli i šta misle o njima, koliko ih osećaju kao svoje, pokazali su dobro i 17. marta 2004. kada su se srpske crkve našle na rušilačkom udaru masa po svim kosovskim gradovima.)

Ono što je neshvatljivo, i što iritira, jeste činjenica da smo ponovo dovedeni pred svršen čin i da gotovo ništa nismo učinili da do njega ne dođe. Kosovski Albanci i njihove vođe, posle masovnih fizičkih uništavanja 1999. i 2004. godine, kao i sporadičnih u godinama između, prešli su na fazu falsifikovanja istorije. Njihovi istoričari zastupaju tezu da su naše crkve gradili Albanci, da su one zapravo njihove a da smo mi za vreme „nemanjićke okupacije“ bili samo uzurpatori. Oni u svoju „istinu“ ulažu ogroman novac. Školuju na prestižnim svetskim univerzitetima istoričare i istoričare umetnosti koji će biti njeni korifeji, prave međunarodne seminare na kojima za ekstremno debele honorare govore i strani naučnici, objavljuju monografije i brošure, snimaju dokumentarne filmove…

[restrictedarea]

Sa druge strane, mi smo, po običaju, zatečeni. Verujemo, kao i devedesetih, da je naša istina neupitna i dovoljna sama sebi. Ništa nismo naučili iz brojnih izgubljenih propagandnih ratova. Veoma malo, gotovo da ništa nismo radili na prezentaciji naše kulturne baštine na Kosovu i Metohiji. O njoj malo zna i srpska javnost, a kamoli međunarodna. Naši najbolji stručnjaci, poznavaoci ove tematike, od istoričara umetnosti do pravnika, pretežno se nalaze izvan komisija i tela koja formalno o njoj brinu. Sredstva izdvajana za ovo obično su izuzetno mala. I, što je najgore, i među onima zaduženima vlada često veliko nepoznavanje činjenica, situacije i problematike.

 

PRECIZNO PITANJE GLASI… Najvažniji spomenici srpske nacionalne kulture i države Srbije, sa izuzetkom Studenice i sopoćanskog slikarstva u Raškoj oblasti, nalaze se na teritoriji Kosova i Metohije. Pored umetničke i kulturno-istorijske vrednosti, njihov značaj je ogroman i u religijskom smislu, budući da su to pretežno i živi manastiri. U njima se vrši služba, oni kao takvi predstavljaju mesto okupljanja vernika, pa i oslonac preostalim Srbima i povratnicima.

Ahtisarijev plan čije su odredbe prenete u Ustav Kosova jeste utvrdio da su crkve i manastiri na ovom području vlasništvo Srpske pravoslavne crkve sa sedištem u Beogradu. I to je dobro. Ali šta to zapravo znači i gde je tu srpska država i njene institucije? Pa, recimo, i katedrale u Hrvatskoj su u vlasništvu Katoličke crkve čije je sedište u Rimu. Ali to je hrvatska kulturna baština o kojoj brinu hrvatske institucije.

Precizno pitanje u ovom slučaju je vezano za činjenicu nacionalnog imenitelja kulturne baštine, označavanja njene pripadnosti i institucionalne brige nad njom. To je prava tema i problematika za Beograd. Uporedni primeri i mogućnosti za rešavanje ovog problema postoje. U ovu borbu moraju da se uključe svi resursi i najbolji stručnjaci koje imamo, ako već nije kasno. Pogotovo SPC, koja ne bi smela da se zadovolji samo formulacijom da su crkve i manastiri u njenom vlasništvu.

U suprotnom, Visoke Dečane za koju godinu na kakvom globalnom „Histori“ kanalu možemo gledati u visokoprodukcijskom dokumentarcu kao biser kulturne baštine Kosova, potom Albanije i Albanaca.

[/restrictedarea]