Rana stara sto godina

Povodom obeležavanja dana početka genocida koji su  Turci počinili nad Jermenima

Piše Jovo Bajić

Ne postoji jermenska porodica koja na svom rodoslovu nema ožiljke genocida. U poslednjih sto godina Jermeni su uložili ogroman napor da prikupe dokaze o zločinima koji su  nad njima počinjeni

Na Dan sećanja na jermenske žrtve genocida, 24. aprila, jermenski jecaji čuli su se po celom svetu, jermenska tuga razlila se po celoj planeti. Toga dana jermenski narod uspeo je da svet podseti na genocid koji se desio pre jednog veka kada je u zločinima, osmišljenim i vođenim od turske države, pobijeno oko milion i po Jermena, državljana te iste države. Od 1915. do 1923. godine, unutar granica Otomanske carevine pobijena je polovina jermenskog stanovništva. Ovaj zločin nije zaboravljen zahvaljujući pamćenju celokupnog jermenskog naroda i njegovoj upornosti da svet podseća na taj zločin, koji je prethodio zločinima genocida u Drugom svetskom ratu, a žrtve genocida tada su bili i Srbi.

MASOVNA KANONIZACIJA Stogodišnjica početka toga zločina obeležena je širom Jermenije, ali i u celom svetu. Centralna svečanost održana je u Jerevanu, prestonici Jermenije, od 23. do 26. aprila. Ove godine, saučestvujući u tuzi jermenskog naroda, pored zvona drevnog jermenskog Ečmijadzinskog sabornog hrama, podignutog 303. godine, oglasila su se i zvona Hrama Hrista Spasitelja u Moskvi, Bogorodičine crkve u Parizu i Crkve Svetoga Patrika u Njujorku.

Dan uoči obeležavanja početka genocida, 23. aprila, na ulazu u sveti jermenski grad Ečmijadzin kraj Jerevana dogodilo se nešto nezabeleženo ne samo u istoriji Jermenske apostolske crkve nego i u ukupnoj istoriji cele hrišćanske crkve svih vremena. Kanonizovani su, proglašeni svecima, svi koji su u vreme genocida, zbog ispovedanja hrišćanske vere i pripadnosti jermenskom narodu, stradali od turske ruke. Njihov broj, milion i po, odredili su istoričari. Ova ovako masovna kanonizacija dugo je pripremana i o njoj su se izjašnjavali jermenski bogoslovi i istoričari, o njoj se razgovaralo na prethodna dva sabora Jermenske apostolske crkve. Jermenska crkva inače je retko širila krug svojih svetitelja, poslednja kanonizacija, kako su javljali ruski mediji, obavljena je pre četiri stotine godina.

[restrictedarea]

U jerevanskom spomen-parku „Panteon Komitasa“, gde se sahranjuju zaslužni Jermeni, u prisustvu jermenskog predsednika Serža Sargsjana, katolikos Garegin Drugi osvetio je temelj crkve koja će biti posvećena novim svetiteljima, žrtvama genocida. Ktitor ovoga hrama je Samuel Karapetijan, industrijalac koji je kapital stekao u Rusiji. U Jerevanu je održan i skup predstavnika 35 hrišćanskih crkava pod nazivom „Globalni forum protiv zločina genocida“. Posle ovog skupa objavljeno je saopštenje „Crkve protiv genocida – ljudski život je dar Božji“, gde je u sedam tačaka iznet stav da se ničim ne može opravdati nasilje zbog pripadnosti nekoj veri, naciji ili rasi, te se osuđuje nasilje u kojem se zbog vere, nacije i rase ubijaju ljudi i uništava njihova imovina i kulturno nasleđe.

Na dan kada je obeležena stogodišnjica početka genocida nad Jermenima u Jerevan je stiglo šezdesetak delegacija raznih crkava iz sveta, a Srpsku pravoslavnu crkvu na tom skupu predstavljali su episkop zvorničko-tuzlanski Hrizostom i episkop moravički Antonije. Među predstavnicima crkava koji su došli da sa Jermenima podele njihov bol bili su i predstavnici monofizitske Koptske, Sirijsko-jakovitske i Etiopske crkve, koje su u liturgijskom jedinstvu sa Jermenskom apostolskom crkvom.

U Jerevan je stiglo i četrdesetak državnih delegacija i četiri državnika: Vladimir Putin, predsednik Rusije, Fransoa Oland, predsednik Francuske, Tomislav Nikolić, predsednik Srbije, i Nikos Anastasijades, predsednik Kipra. Domaćin im je bio Serž Sargsjan, predsednik Jermenije. Svoj stav prema zločinima koje je Turska pre sto godina počinila nad svojim državljanima Jermenima Putin je izneo u telegramu upućenom skupu „Svet bez genocida“ organizovanom od Jermena koji žive u Moskvi. Taj dan, 24. april, Putin je nazvao „danom žalosti, vezanim za jedan od najstrašnijih i najdramatičnijih događaja u istoriji čovečanstva – genocid nad jermenskim narodom“. Ova izjava izazvala je ljutnju turske države.

RODOSLOV SA OŽILJCIMA GENOCIDA Ne postoji jermenska porodica koja na svom rodoslovu nema ožiljke genocida. U poslednjih sto godina Jermeni u Jermeniji, ali i u celom svetu, uložili su ogroman napor da prikupe dokaze o zločinima koje su Turci nad njima počinili. Beležena su svedočenja, sakupljane fotografije, isečci iz domaćih i stranih knjiga i novina, sakupljani predmeti koji potvrđuju zločin. Tim poslom uporno se bavi ceo jermenski narod u Jermeniji i u svetu, obični ljudi, ali i intelektualci. Celi posao vodi Jermenski nacionalni institut za genocid, koji svoju ispostavu ima i u Sjedinjenim Američkim Državama. Jermenski narod svoju snagu i nadu da će i dalje opstajati na međunarodnoj sceni crpi iz sećanja na genocid. Tome doprinosi celokupna jermenska umetnost, stvoren je veliki broj književnih i filmskih dela, naslikan veliki broj slika što dočaravaju sav užas kroz koji je u Turskoj prošao jermenski narod.

Blizina ruske granice spasla je jermenski narod od potpunog istrebljenja, pa je u Istočnoj Jermeniji, koja je bila u sastavu Ruske carevine, utočište našlo više stotina hiljada ljudi. Znatan broj ih se raselio po celom svetu, danas se računa da u iseljeništvu živi oko šest miliona Jermena. Jedan broj pristigao je i u Srbiju. Drevni jermenski narod, sa snažnom tradicijom i kulturom, nacionalnom Jermenskom apostolskom crkvom, uspeva da se održi u svetu i sačuva samosvojnost. Ma gde se naselili u svetu, Jermeni su uspevali da se organizuju, stvore nacionalna udruženja i da tamo svoj nacionalni opstanak temelje na sećanju na genocid. Gde god da su u svetu, Jermeni štampaju knjige i listove na nacionalnom pismu i jeziku, ali uporedo i na jezicima naroda među kojima žive, ukazujući na svoju tragičnu prošlost, gde su nailazili, ali i danas nailaze na veliko razumevanje.

Potom su Jermeni prešli u drugu fazu dokazivanja genocida koji je nad njima počinila otomanska Turska. (Turci od samog početka poriču genocid, priznaju da je, navodno, 1915. godine u Turskoj bilo jermenskih pobuna koje je gušila država. Priznaju da je u tim akcijama države bilo i zločina). Jermenska nacionalna udruženja nastojala su da ubede parlamente pojedinih država da izglasaju rezolucije i deklaracije kojima se osuđuje Turska zbog genocida nad Jermenima. Prvi je to 1965. godine učinio Senat i Donji dom Urugvaja, zatim deset godina kasnije, Donji dom Kongresa SAD. Godine 1882. usledila je rezolucija kiparskog parlamenta, zatim 1984. godine još jedna rezolucija Donjeg doma Kongresa SAD, pa rezolucije Evropskog parlamenta 1987. i Senata Argentine 5. maja 1993. godine. Skupština Savezne Republike Jugoslavije takvu rezoluciju, na predlog Bode Markovića, predsednika Srpsko -jermenskog društva, izglasala je 27. juna 1993. godine. Posle Jugoslavije ovakva rezolucija usvojena je 1995. godine u Ruskoj dumi. Poslednja je to nedavno učinila Austrija. Do sada su rezoluciju o osudi Turske zbog genocida nad Jermenima usvojili parlamenti 25 zemalja i petnaestak regionalnih ili provincijskih skupština u svetu. Od pedeset država koje čine SAD, ovakva rezolucija usvojena je u njih četrdeset pet.

U HRAMU BOLA I PONOSA Jermeni su ubeđeni da su našli način da mirnim putem prisile Tursku da prizna počinjeni genocid. Onda bi usledila nova faza, zahtev da se namiri šteta jermenskom narodu. Jermenska iskustva mogla bi ubuduće dobro doći Srbima u dokazivanju genocida koji su nad njima učinile Nezavisna Država Hrvatska i Hitlerova Nemačka.

Glavni deo programa obeležavanja Dana sećanja na jermenske žrtve genocida toga 24. aprila zbio se na visu, Spomen-kompleksu Cicernakaberd (lastinoj tvrđavi, ili lastinom gnezdu) koji se uzdiže iznad Jerevana. Prema tome visu sa glavnog jerevanskog trga, koji danas nosi ime Trg Republike, krenula je litija na čijem je čelu bio katolikos Garegin Drugi. Tamo su dospele i poklonile se jermenskim žrtvama i strane delegacije i državnici.

Cicernakaberd je podignut po projektu jermenskih arhitekata Artura Tarhanjana i Sašura Kalašjana 1965. godine, kada je obeležavano pola veka od početka genocida. Svrstavaju ga među deset najuspelijih spomenika ove vrste u svetu. U ovom jedinstvenom hramu, podignutom u slavu nevino stradalih predaka savremenih Jermena, žrtvama se klanjaju i državne delegacije iz celog sveta. Kao i sva uspela umetnička dela, jednostavno je rešen. Sastoji se iz tri dela: na površini od 4.500 kvadratnih metara dominira strelasti obelisk, visok 44 metra, podseća i na bodež, koji su autori nazvali „Vaskrsnuće Jermenije“. Istovremeno simboliše i volju jermenskog naroda da se uzdigne iznad bola i da opstane. Pored stele je i „Hram večnosti“ kružnog oblika, koji čini dvanaest ogromnih bazaltnih ploča što simbolišu dvanaest jermenskih istorijskih pokrajina. Podseća i na cvet ili amfiteatar. Unutra u središtu, u krunici cveta, stoji kružni pult na koji se polažu venci i cveće i gde se pale sveće, a u samom centru gori večna vatra. Iz dubine, čuje se tiha muzika jermenskih kompozitora Komitasa i Ekmaljana. Pored „Hrama večnosti“ i stele „Vaskrsnuće Jermenije“ pruža se i zid na kojem su upisana imena mesta gde su Turci zatrli Jermene. U sastavu ovog kompleksa 1995. godine podignut je i Muzej genocida površine oko dve hiljade kvadrata gde su izloženi eksponati koji svedoče o zločinima Turaka počinjenim nad Jermenima.

Sa takvom simbolikom i argumentacijom jermenski narod krenuo je u istorijsku misiju da ubedi svet da i države, kao i pojedinci, čine zločine, da takvi zločini ne zastarevaju, i da zbog tih zločina državama mora biti suđeno i da zbog toga moraju da odgovaraju

[/restrictedarea]

DREVNI BIBLIJSKI NAROD

Jermeni su stari biblijski narod, koji na ovim prostorima živi odiskona. I oni su, kao i Srbi, kako bi rekao Jovan Cvijić, podigli kuću nasred puta pa su i na njih kretali brojni zavojevači. Još pre Hrista imali su moćnu državu. Jermenija je prva država na svetu koja je primila hrišćanstvo, desilo se to pre Milanskog edikta. Iz toga vremena je i Saborni hram Hrista Jednorodnoga podignut u Ečmijadzinu, a podigao ga je Sveti Grigorije Prosvetitelj, prvi jermenski episkop, koga slavi i Srpska crkva. Početkom petog veka dobili su i pismo kojim se i danas služe. Na tom jeziku i tim pismom napisana su snažna književna, filozofska i teološka dela. Jermeni su razvili i karakterističnu arhitekturu. Jermenska apostolska crkva ispoveda monofizitstvo, koje uči da je Hristos imao samo božansku prirodu, neguje drevnu liturgiju. Sama je izašla iz kruga vaseljenskih crkava.
Jermensku državu Turci su osvojili 1514. godine i od tada su Jermeni živeli u turskom ropstvu, davali danak u krvi, ratovali u turskoj vojsci, a neki i prelazili u islam. Rano su počeli da se raseljavaju, jedna veća grupa stigla je u osmom veku na Balkansko poluostrvo. U rusko-turskim ratovima u prvoj polovini devetnaestog veka Rusi su osvojili delove Istočne Jermenije, što uglavnom čini današnju Jermeniju, čime je omogućeno sadašnje postojanje jermenske države. U granicama Turske ostala je istorijska Zapadna Jermenija sa jermenskom svetom planinom Ararat.