Rat za lepši obraz Nemačke

Piše Vladislav Panov

Filmovima kao što su „Berlinska žena“, „Lore“, „Generacijski rat“ i aktuelni „Feniks“, koji se svaki na svoj način, vrlo snažno, drugačije nego ikada i potresnije nego što bi mnogi želeli bave Drugim svetskim ratom u Nemačkoj, daje se doprinos da se pogled na istorijsku krivicu Nemačke zamagli, umanji i možda čak potpuno marginalizuje, odnosno konačno prevaziđe

Nemačka kinematografija se decenijama posle Drugog svetskog rata bavila svim temama osim ratnom. Zvalo se to prepoznavanjem i prihvatanjem krivice. Krivica koju je Nemačka svakako morala da pokazuje svetu bi trebalo da je još prisutna. Vreme ju je možda malo zamaglilo, ali ona nije i ne može nestati. U međuvremenu je snimljeno na hiljade ratnih filmova od strane pobednika nad Nemačkom. I svi su Hitlerovu imperiju zla pobednički kasapili i rastakali bez milosti. Neki sa više, neki sa manje uspeha. Nemački filmski autori su uglavnom ostajali uzdržani kada su ratne teme u pitanju. Odnosno, kada su se u retkim slučajevima i oni okretali ovom žanru poštovali su spolja nametnute stereotipe pa su stvarali filmove iz perspektive poraženog. Međutim, izvesne naznake da se u Nemačkoj ratna krivica počinje da shvata nešto drugačije pojavile su se tokom prošle decenije u njihovoj novoj filmskoj ponudi. Iako je i dalje kompleks krvoločne nacističke Nemačke prisutan, pomenuti stereotipi su dobili amandmane i prepravke. Kako je vreme prolazilo sve radikalnije Nemačka se kao država u međuvremenu uzdigla do lidera Evropske unije, pa i sveta, odnosno u svetli primer rasnog, socijalnog i političkog prosperiteta kojem nema ravnog. Biografija ovakve države morala je da dobije prigodno umivanje. Film je jedna od najefikasnijih higijenskih alatki za takve potrebe. I oni su je iskoristili.

„Naše majke, naši očevi“ Najuspešniji primer za ovu pojavu je ovogodišnja trodelna televizijska mini-serija iza koje je stala Nacionalna nemačka televizija ZDF, „Generacijski rat“, poznata i po naslovu „Naše majke, naši očevi“. Ova četiri i po sata duga filmska epopeja efikasno rastače sve inhibicije nemačke ratne kinematografije. Krivica je tu, ali skrajnuta, negde iza scene, možda čak i nevažna. Svakako nije više dominantna. A priča o petoro mladih Nemaca koji uleću u pakao rata ispričana je na istovetni način kao što bi je ispričala i bilo koja druga zapadna, pobednička, kinematografija. Osim, zapravo, što se priča na nemačkom, a ne na recimo engleskom, nema razlike između dramaturgije ovog filma i bilo kojeg drugog ratnog spektakla iz Holivuda, britanske, pa čak i ruske produkcije. Likovi nisu površni već vrlo životni, produbljeni i realistični pa ih je vrlo lako prihvatiti. Gledalac je neminovno „navijački“ raspoložen kada ih posmatra i duboko je zabrinut za njihovu sudbinu. To je, zapravo, prvi nemački ratni film koji likove u nemačkoj uniformi tretira na ovakav način. Iako je svaki od njih na kraju podelio sudbinu ratnog ludila svoje države putovanje do susreta sa tom sudbinom im je bilo jednako potresno, uzbudljivo i realistično kao što bi bilo da nisu s nemačke strane rata. Krivica je, dakle, ustupila mesto drugim prioritetima. Najpre, onim koji se tiču posttraumatskog filmskog realizma nemačke kinematografije koja se posle nekoliko filmova iz prošle decenije koji su otvoreno opisivali sudbine konzumenata konc-logora i žrtava „konačnih rešenja“ (oskarovski „Falsifikatori“ su glavni predstavnik ove brzo usahle struje preispitivanja ratne krivice) eto, okrenula opisivanju ratničkih pohoda Vermahta, odnosno nemačkih građana. Videli smo prethodne decenije priču o poslednjim danima Hitlera, „Pad“, koja je dospela čak i do nominacije za „Oskara“ i brojnih nagrada širom sveta. Ali u tekućoj deceniji interesovanje nemačkih sineasta je nadgrađeno pa smo, recimo, dobili „Berlinsku ženu“ u kojoj je do najeksplicitnijih surovih detalja prikazana strašna sudbina Nemica u okupiranom i razorenom Berlinu zverski „prevaspitavane“ od ruskih jedinica. Taj je film dopunjen još potresnijom (ako je to moguće) prezentacijom nemačkog stradanja u ratu u teškoj drami „Lore“ iz nemačko-britansko-australijske koprodukcije, snimljenoj pre četiri godine. U tom je filmu naslovna junakinja sa preživelim članovima porodice na putu kroz ratom zapaljenu domovinu u potrazi za sigurnim utočištem. Njeno je putovanje simbol stradanja kojem je u poslednjim godinama rata bilo izloženo mnoštvo nemačkih građana, pa, na kraju, i sama država. Putovanje prepuno smrti, bola, izdaja, prevara, nepravdi, zverstava. Sasvim, dakle, ljudskih svojstava i sudbina. Nemačka jeste kriva za sva ta stradanja, ali gledaocu u ovom filmu, osvajaču preko dvadeset nagrada na svetskim festivalima, ta krivica nije na pameti dok posmatra muke junakinje priče.

[restrictedarea]

Krivica na preispitivanju Nemačka krivica je, dakle, iskupljena bolom i žrtvama mladosti nacije koja taj kompleks krivca ne zaslužuje i ne oseća, ali nikada ne sme da ga zaboravi. Pomenuti „Generacijski rat“ takođe ima ovakvu notu u vezi sa neminovnošću prenošenja krivice na buduća pokolenja. Iako je taj film prevashodno ratni spektakl koji koristi drugačije atribute u osvajanju gledališta, u svojoj duši on svakako nosi i konflikt oko poimanja ove krivice što kao osuđeničko breme moraju da nose naslednici nacista. „ Generacijski rat“ je pred distribucijom u Sjedinjenim Državama i reklamira se kao najgledaniji nemački film čije je epizode pratila četvrtina nemačkog gledališta. U narednim će mesecima ovaj film biti u ponudi osamdeset zemalja sveta! I dok je, recimo, za Poljake bio toliko uvredljiv da su zbog, kako oni to videše, „prekrajanja istorije“ čak i zapretili sudskom tužbom autorima zbog klevetanja njihove nacije (!?), drugi ovu mini-seriju veličaju smatrajući je najboljim nemačkim ratnim ostvarenjem od rata do danas. Najviše se, ipak, dopala domaćim gledaocima i institucijama pa je „Generacijski rat“ pored komercijalnosti uspeo da iznudi i umetnička priznanja pošto je dobitnik bukvalno svih nemačkih televizijskih nagrada. Naravno, kao takav utro je stazu za nova ostvarenja koja će se suočavati sa ratnim posledicama na nemačku istoriju, upravo je aktuelan i umetnički potencijalno još kompatibilniji novi rad poznatog sineaste Kristijana Pecholda, „Feniks“, koji se bavi kompleksnom pričom o traganju žrtve iz koncentracionog logora za suprugom koju je možda izdao nacistima.

Sva je prilika da će ovi filmovi inspirisati kolege njihovih tvoraca da uzjašu talas nadahnutosti Drugim svetskim ratom i da će trendovski krenuti u nemačko oslobađanje od neprijatne uloge dežurnog krivca, čak i pošto je i dalje svima jasno da je iako danas ponovo velika i napredna Nemačka i te kako još uvek obavezna da bude taj dežurni krivac. Majke i očevi iz „Generacijskog rata“ su ti zbog kojih ta stigma ne može da se zaboravi. Brojna su mišljenja, međutim, da je upravo ovako postavljen „Generacijski rat“ zalog da se veruje u pozitivan početak odnošenja Nemačke sa tom teškom, naslednom, krivicom. Da se poveruje u novi, moderan, način podnošenja teške prošlosti ove zemlje. Tim pre što Nemačka danas jeste ekonomska velesila, ali je breme krivice za Drugi svetski rat toliko teško i ogromno da ostaje vidljivo čak i u društvu koje su brojni doseljenici iz čitavog sveta zauvek promenili. Možda, doduše, baš to njihovo rasno, političko i nacionalno šarenilo čini povoljan ambijent da se na krvavu istoriju pogleda i malo drugačijim očima od onih s kojima moraju da se istorije prisećaju njeni krivci i dželati. Deluje da baš to poručuju njihovi novi ratni filmovi. A publika im taj pokušaj nagrađuje vernošću i brojnošću.

[/restrictedarea]