16.oktobar i početak borbi za oslobođenje Beograda

Poseta predsednika Putina Srbiji 16.oktobra, povodom obeležavanja 70.godišnjice oslobođenja Beograda, pada na dan kada je počeo jedan od, strateški gledano, najvažnijih proboja. Naime, operacije za oslobođenje Beograda u Drugom svetskom ratu započele su borbama sa grad Smederevo u oktobru 1944. godine i bile su rezultat furioznog napredovanja sovjetske Crvene armije iz pravca Rumunije i Bugarske, kao i istrajnog napredovanja partizanskih jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) u Srbiji.

U prvim satima 16. oktobra, pod velom noći, izvršen je desant sovjetskih trupa koje su dejstvovale u okviru Dunavske flote. O toku odlučujućih borbi koje su prethodile oslobođenju Beograda, govori gospodin Miroslav Lazić, kustos i saradnik za odnose sa javnošću Muzeja u Smederevu:

Sa istoka, iz pravca Bugarske dejstvovale su sovjetske jedinice Trećeg ukrajinskog fronta pod komandom maršala Sovjetskog Saveza Fjodora Ivanoviča Tolbuhina. U sklopu ove grupe, u istočnu Srbiju prodirale su jedinice sovjetske 57. armije, pod komandom generala-potpukovnika Nikolaja Aleksandroviča Gagena. One su izbile na jugoslovensko-bugarsku granicu 25. septembra, i ubrzo počele da je prelaze. Jedinice ove armije učestvovale su u borbama za oslobođenje srpskog Pomoravlja. Severno od Smedereva, u Banat, iza leđa Nemcima, prodirale su jedinice sovjetske 46. armije, koja je delovala u okviru 2. Ukrajinskog fronta.

Recite nam, koje su ciljeve tada imale nemačke jedinice i ko ih je predvodio?

Nemačke jedinice su grčevito branile komunikacijske veze duž moravske doline i dejstvovale su u sastavu armijske grupe „Srbija“. Komandant ove armijske grupe i vojnoupravni komandant Jugoistoka od 6. oktobra bio je general Hans Gustav Felber. Ove snage bile su u sastavu nemačke grupe armija „F“, pod komandom general-feldmaršala Maksimilijana fon Hajnsa. Na putu ka oslobođenju Beograda stajale su nemačke jedinice na Dunavu, koje su Smederevo pretvorile u moćni čvor neprijateljske odbrane. Ove jedinice su čuvale pristup Beogradu sa jugoistoka.

Ko je strateški osmislio sam plan borbi Crvene armije za napad, i koji su bili osnovni ciljevi tog napada?

Plan za napad napravio je štab Trećeg ukrajinskog fronta i on se odlikovao maksimalno racionalnim korišćenjem rasporeda borbenih resursa Crvene armije i NOVJ. Prema ovom planu trebalo je da ojačani streljački korpusi frontalno potiskuju i uništavaju Nemce. Za to vreme, iz duboke pozadine trebalo je da prikriveno bude dovučen 4. gardijski mehanizovani korpus (u daljem tekstu 4. gar. meh. korp.), i da, kroz brešu koju će mu ciljano otvoriti pešadijske snage, usiljenim maršem forsira Veliku Moravu, i na taj način u Šumadiji, spojivši se sa prikupljenim snagama NOVJ, formira nadmoćnu oklopno-mehanizovanu pešadijsku borbenu grupu.

Pred odlučujuću bitku za Beograd, kojim pravcima se kretala Crvena armija i koji su sve vidovi vojske učestvovali u tim borbama?

Pred odlučujuću bitku za Beograd, sovjetska 57. armija kretala se iz više pravaca. Sa istoka, iz pravca Požarevca dejstvovale su sovjetske jedinice u okviru 75. streljačkog korpusa, a sa juga, iz pravca Velike Plane tenkovske i motorizovane jedinice, u sklopu pomenutog 4. gar. meh. korp. Duž reke Dunav nastupali su brodovi Dunavske flote, pod komandom vice-admirala Sergeja Georgijeviča Gorškova. Posle proboja potopljenih farvartera na Dunavu kod Đerdapske klisure, sovjetski oklopni čamci i minolovci usredsredili su se na prilaze ka gradu i rečnom pristaništu Smederevo. Jedanaestog oktobra po podne 4. gar. meh. korp. otpočeo je prebacivanje preko Velike Morave. Pravcem Velika Plana – Smederevo – Beograd nastupala je njegova 15. gardijska mehanizovana brigada ojačana lovačkim protivtenkovskim artiljerijskim pukom, protivavionskim artiljerijskim pukom, divizionom gardijskih minobacača, divizionom minobacača 120mm i dvema četama pionira. Ove jedinice su imale zadatak da izbiju na puteve kojima je neprijatelj odstupao iz pravca Požarevac – Smederevo.

Pomenuli ste da su Nemci na ovom potezu grčevito branili svoje komunikacijske veze. Dakle, koje su sve zadatke u toku ovih borbi imale jedinice Crvene armije?

Komandant sovjetske 57. armije je naredio ne samo oslobođenje Smedereva, već i da se spreči povlačenje neprijateljskih jedinica koje bi branile Beograd. Oslobođenje Smedereva bilo je u sklopu pomoćnog pravca udara korpusa sovjetskih jedinica, dok je glavnina usmeravana pravcem Mladenovac – Avala – Beograd. Na tom, pomoćnom pravcu od 11. oktobra vodile su se ogorčene borbe sa Nemcima, prvo kod sela Lugavčina, a onda kod sela Ralja blizu Smedereva. Uz pomoć mesnog stanovništva i delova 1. krajiške brigade 5. divizije NOVJ, sovjetske snage su nadvladale Nemce u ovim borbama, i kasno uveče 13. oktobra izbile na desnu obalu Dunava kod Smedereva, prekidajući tako važnu komunikaciju Smederevo – Beograd. Tako su se u okruženju našle nemačke trupe smederevsko-požarevačke grupacije, snage oko 20.000 ljudi sa celokupnom borbenom tehnikom i naoružanjem.

Molim Vas, recite nam nešto o samom desantu sovjetskih trupa tokom noći 16.oktobra?

Borbe za oslobođenje Smedereva vođene su od 14. do 16. oktobra 1944. U prvim satima 16. oktobra, pod velom noći, izvršen je desant sovjetskih trupa koje su dejstvovale u okviru Dunavske flote. Šest oklopnih čamaca se, bez obzira na jaku artiljerijsku vatru neprijatelja, iskrcalo na obalu, na kilometar severno od Smedereva. Sa čamaca se za vreme iskrcavanja pružala artiljerijska podrška. Iskrcane jedinice uspele su da se učvrste na obali i preseku regionalni put, onemogućivši povlačenje neprijatelja. U toku dana su sovjetske jedinice uspele da odbiju nekoliko protivnapada nemačkih snaga.

Sovjetski vojnici su, uz pomoć delova 5. divizije NOVJ, u predvečerje 16. oktobra primorali gradski nemački garnizon na kapitulaciju.
http://serbian.ruvr.ru/2014_10_13/16-oktobar-i-pochetak-borbi-za-oslobodenje-Beograda-3580/