Izveštaji sa raspetog Kosova

Piše Zorica Zec

Zbornik izveštaja koje je tadašnji Episkop raško-prizrenski Pavle, kasniji Patrijarh SPC, slao Svetom Arhijerejskom Sinodu u razdoblju od 1957. do 1990. godine, predstavlja važno svedočanstvo o prilikama na Kosovu i Metohiji koje su vodile ka današnjem stanju

Trideset trogodišnja dokumentovana hronika „Izveštaji Svetom Arhijerejskom Sinodu za Sveti Arhijerejski Sabor Srpske Pravoslavne Crkve, u periodu od 1957. do 1990.“ ugledala je svetlost dana na 58. međunarodnom beogradskom sajmu knjiga, i neposredno pred četvrtu godinu upokojenja (15. novembra) blažene uspomene Patrijarha Pavla, 44. srpskog patrijarha.

Godišnji izveštaji o religioznom stanju i životu u Eparhiji raško-prizrenskoj predstavljaju svojevrstan letopis o životu Crkve, duhovnom stanju naroda, o društvenim zbivanjima na Kosovu i Metohiji. Pavle je bio izabran za episkopa raško-prizrenskog 29. maja 1957. godine, a posvećen je 21. septembra 1957. godine, u beogradskoj Sabornoj crkvi. Čin posvećenja obavio je Patrijarh srpski Vikentije obraćajući se hirotonisanom Episkopu raško-prizrenskom Pavlu:

„Današnjim danom izmenjen je ceo tvoj život. Ti si se do sada u manastirskoj tišini brinuo za spas svoje duše i za moralno duhovno usavršavanje. Sveta Crkva pozvala te je iz tvoje tišine i nameće ti novu brigu. Brigu o ljudskim dušama. Današnjim danom prestaješ biti svoj. Danas postaješ rob svoje dužnosti, od danas tvoja briga ima biti upravljena ne samo na spas duše svoje već i na spas vernih.“

 

[restrictedarea]

Lični primer Episkop raško-prizrenski Pavle se u Sabornom hramu u Beogradu obratio Patrijarhu Vikentiju, braći Arhijerejima, sveštenstvu, monaštvu, vernom narodu, naglašavajući u svojoj besedi da narod želi pastira – po ugledu na Svetog Savu:

„Tek kroz njega srpski narod našao je stvarno sebe, jer je njime stvarno našao Hrista; njime je on priveden Hristu i njime do danas stoji pred Hristom. Narod ovo oseća i zna: on duhovno i sad živi od duhovnog nasleđa Sv. Save; pod njegovim pastirskim rukovodstvom on je prebrodio sve nevolje koje su ga snalazile, prebrodiće i one koje ga snalaze i koje će ga još snaći. On samo takvog pastira razume i želi… Takav nam je potreban arhijerej: svet, bezgrešan, čist, odvojen od grešnika (Jevr. 7.26). Takav: čija služba Bogu i Crkvi znači blagoslov za narod; koji čvrsto drži evanđelje i čvrsto se drži evanđelja; koji svetošću svog života svetli i prosvetljuje, propovedajući tako Hrista i onda kada prestane da Ga propoveda ustima. Da, takav nam treba arhijerej!“

Za episkopa raško-prizrenskog ustoličen je 13. oktobra 1957. godine, u prizrenskoj Sabornoj crkvi Svetog Đorđa.

U Eparhiji raško-prizrenskoj gradio je nove crkve, obnavljao stare i porušene, posvećivao i monašio nove sveštenike i monahe. Starao se o Prizrenskoj bogosloviji kojoj je predao najviše duhovnih darova i mnogo generacija naučio prvenstveno molitvi, dajući im lični primer kako da se mole Gospodu i kako da žive jevanđeljskim načinom života.

U Prizrenskoj bogosloviji je povremeno držao i predavanja iz crkvenog pevanja i crkvenoslovenskog jezika. Često je putovao, obilazio i služio u svim mestima svoje Eparhije. Sa kosovskim egzodusom Prizrenska bogoslovija Svetog Kirila i Metodija je privremeno premeštena u Niš, a sedište Raško-prizrenske eparhije iz Prizrena u manastir Gračanicu. Danas, obnovljena Prizrenska bogoslovija je čuvar vere i duha pravoslavnoga na Kosovu i Metohiji.

 

Svedok pred  Ujedinjenim nacijama Kao episkop raško-prizrenski svedočio je u Ujedinjenim nacijama pred mnogobrojnim državnicima, o stradanju srpskog naroda na Kosovu i Metohiji:

„Za dva i po meseca od svog dolaska na Eparhiju, pa do kraja 1957. godine, obratio sam, uglavnom, najveću pažnju na to da se što je moguće bolje upoznam sa Eparhijom i stanjem u njoj. Pošto, sem Prizrena, Peći, Dečana, nijedno drugo mesto nije mi bilo od pre poznato, to sam gledao da obiđem što veći broj crkava i manastira, da bih makar video gde su i u kakvom su stanju, kao i da bih došao u dodir s narodom. Tako sam posetio crkve u Prištini, Peći, Orahovcu, Đakovici; manastire Dečane, Gračanicu, Gorioč, Devič, Crkvu Sv. Vračeva u Zočištu i Sv. Marka kod Prizrena. U Dečanima, Gračanici i Deviču sam služio na dan njihovih ktitora i propovedao. Naroda je bilo malo, jer to nisu dani kada se održavaju narodni sabori i kad se narod u većem broju sakuplja“, beleži Episkop raško-prizrenski Pavle u Izveštaju br. 150, od 8. aprila 1958. dostavljenom Svetom Arhijerejskom Sinodu SPC.

Na 480 stranica ove knjige Episkop raško-prizrenski Pavle, potonji Patrijarh srpski, svedoči o svom vremenu i možemo da primetimo da se mnogo toga nije promenilo a stanje, posebno na Kosovu i Metohiji, postalo je neodrživo za Srbe.

Kroz višedecenijsko službovanje Gospodu, Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi i srpskom narodu, Episkop Pavle iznosi opšta zapažanja o religioznom i moralnom stanju u narodu kao i o odnosu sa državnim vlastima. Svaki izveštaj, sem opšte ocene stanja, novih podataka, sadrži i zapažanja i vrednovanja pojedinih ličnosti (posebno se ovo odnosi na sveštenstvo i monaštvo).

O religioznom stanju vernih beleži Episkop Pavle 1958. godine. „Iz izveštaja većine namesnika, razgovora sa sveštenicima i ličnog saznanja, religiozno stanje u Eparhiji je stalno u opadanju. Sve jedna po jedna generacija starijih odlazi, a dolaze generacije mladih, vaspitanih u antireligioznom duhu. Istina, mali je broj među njima stvarno antireligioznih. Većina je ravnodušnih koji gledaju da osiguraju što bolju egzistenciju i što više materijalnih sredstava za udoban i raskalašan život. Ne interesuje ih ni Crkva ni partija…“, a u Izveštaju o opštim nedostacima i teškoćama navodi: „Najviše se oseća nedostatak dobrih, mudrih i oduševljenih sveštenika, gotovih na žrtvu za svoju veru i svoj narod; nepoznavanje vere, slabljenje religioznog života u narodu…“

 

Godinama isti početak Ova ocena o sveštenstvu i monaštvu se ponavlja u većini izveštaja sa Kosova i Metohije dostavljanih Sinodu SPC (u brojnim izveštajima su i događaji vezani za monaški život, njihovi problemi ekonomske i socijalne prirode, napadi od strane šiptarskog življa, ugrožavanje njihovog života, ali i neslaganja i netrpeljivosti među monaškom bratijom).

Kao vladika raško-prizrenski, beleži nepoznavanje vere srpskog življa, opterećenost magijskim odnosom prema Bogu i svakakvim sujeverjem, ali beleži i da je sveštenstvu nedostajalo snažnije ukrepljenje u veri i revnosnije predavanje u veronauci. Gorka je istina koju je zapisao i o samoj Crkvi: „Nije narod ostavio Crkvu koliko Crkva narod“.

U ovoj arhivskoj građi važnoj za srpsku Crkvu i istoriju srpskog naroda, nalazi se i pregled neprestanog nasilja i progona pravoslavnog srpskog življa na Kosovu i Metohiji.

„Već godinama, ovaj odeljak otpočinjem jednim istim rečima: ‚Iz izveštaja paroha vidi se da se iseljavanje našeg življa nastavlja i dalje.‘ Nažalost, ovim rečima odeljak mogu početi i ove godine, jer se iseljavanje nastavlja i sada, a to se vidi i iz dnevne štampe. Nema dana da se ne pročita o nasilju Šiptara nad odraslim i decom, kad idu u školu ili kad se vraćaju, o silovanju, podmetnutim požarima, krađi stoke, seči šume, skrnavljenju grobova itd.“ (primljeno u Arhivi Svetog Arhijerejskog Sinoda, dana 11. maja 1988; Sin. br. 1268)

Sedamdesetih godina dvadesetog veka, Episkop raško-prizrenski Pavle izveštava da se zemlja vraća Srbima, ali se ne obrađuje, jer Šiptari sve uništavaju, zemlja se prodaje u bescenje a raseljavanje se nastavlja, napadi postaju sve češći, pa čak i na samog Vladiku. Srpski živalj je živeo teško, praćen rečenicama koje su Šiptari izgovarali. „Selite se, ovo nije Srbija…“ i „Ovo je naše… Selite se u Srbiju, inače ćete biti likvidirani“.

U toku 33 godine njegovog pastirskog rada, najteže mu je palo kada je zapaljena Pećka Patrijaršija (1980/1981):

„Nadamo se u Boga da će se zlo savladati, te da će i do nas stići toliko potreban mir, sloboda i sigurnost“, Episkop raško-prizrenski Pavle, 1990.

Dana 15. novembra 2013. navršava se četiri godine od upokojenja 44. poglavara Srpske Pravoslavne Crkve, Patrijarha Pavla. U manastiru Rakovica Blaženopočivši Patrijarh nikada nije sam – njemu se klanjaju i mole svi pravoslavni iz čitavog sveta, njemu se klanjaju i drugi narodi, jer je svojim jevanđeljskim životom bio prepoznat u čitavom svetu.

Izneverena nada?!

Iz predgovora Arhiepiskopa cetinjskog, Mitropolita crnogorsko-primorskog G. Amfilohija:

„Ova trideset trogodišnja dokumentovana hronika Vladike Pavla kosovskih zbivanja savršeno jasno ukazuje na stvarne uzroke svega onoga što se događalo sa Kosovom i Metohijom do 1990. godine, tj. do bombardovanja NATO-a i do ustoličenja šiptarskih terorista na vlast. Posledice ove nove okupacije, za Srbiju i srpski narod su, dugoročno gledano, nesumnjivo tragičnije od nacifašističke okupacije Drugog svetskog rata, usuđujemo se reći i od šestovekovne sultanmuratovske tiranije. To se jasno vidi i po najnovijem razvoju događaja u Briselu: de facto prihvatanje, pod permanentnim nasiljem, i od strane sadašnje srbijanske vlasti, upravo ovog aprila 2013. amputacije i vađenja iz njedara Srbije njenog srca – Kosova i Metohije.“

„Je li time `nada u Boga da će se zlo savladati` Episkopa raško-prizrenskog, potonjeg Svetog Patrijarha srpskog Pavla, posvedočena ovim njegovim izveštajima iz pakla novog kosovskog raspeća – izneverena i konačno izgubljena?“

„Nepokolebljiva vera ovog svetog Božijeg čoveka našeg vremena u pobedu dobra nad zlom, Boga nad satanom, pravde i slobode nad nepravednom tiranijom, nesumnjivo da je osnova i  njegovom kosovsko-metohijskom Hronikom posvedočene neugasive nade u Boga, da će svako zlo, pa i ovo – konačno biti savladano, saglasno Svetom Patrijarhu Pavlu bliskoj evanđeljskoj istini: „Trpljenjem svojim spasavajte duše svoje“. (Lk. 21.19)

[/restrictedarea]