UBI GA RADOSNA VIJEST

Piše Momir Bulatović

U Srbiji se ne govori o stvarnom stanju u kojem se EU nalazi. Ne uočavaju se posljedice do kojih će neminovno doći prije ostvarenja njenih evropskih maštarija, a srpski interesi i državna politika automatski se podređuju zahtjevima iz Brisela, ma kako blesavi i štetni oni bili

Prepričava se kao anegdota iako se stvarno desilo. Došao čovjek u privatnu bolnicu kod čuvenog ljekara sa najnaprednijom dijagnostičkom tehnikom. Cijena pregleda je bila paprena (no, šta je skuplje od samog zdravlja) ali doktor je bio više nego pažljiv i ljubazan. Obavljeni su svi testovi i pročitani rezultati skenera i rezonanci. Sve je bilo u redu. Jeste da se pacijent žalio, ali nije bilo razloga za to. Profesor mu je slavodobitno saopštio da je potpuno zdrav. Nepun minut poslije, u istoj prostoriji, doživio je srčani udar i umro. Suočen sa tim, doktor reče: “Eto, srce mu nije izdržalo ovako radosnu vijest”.

Osiromašeni građani, obespravljeni radnici, izgubljena privreda i nepostojeća ekonomska politika mogu, dakle, da se brinu i kad primaju sve same radosne glasove. Jer, sa zvanične tačke gledišta, sve je riješeno. Počinju pregovori sa Evropskom unijom, pregovarački timovi kipte od znanja i sposobnosti, očekuje se najezda stranih investicija i jeftinih para iz nekih egzotičnih destinacija… Sve je prožeto pričom o istorijskom iskoraku države, o novoj svijesti ljudi (naročito onih u vrhu vlasti), odlučnosti da se uhvati „posljednji voz“ za Evropu i početku „bolnih ali nužnih reformi“.

SAN O EVROPI

Da se ne bi kvarila slika, u Srbiji se ne govori o stvarnom stanju u kojem se EU nalazi. Ne uočavaju se posljedice do kojih će neminovno doći prije ostvarenja njenih evropskih maštarija, a srpski interesi i državna politika automatski se podređuju zahtjevima iz Brisela, ma kako blesavi i štetni oni bili. Još gore se dešava u Crnoj Gori, budući da je ona  par iskoraka (godina) ispred Srbije na istom putu besmislenih administrativnih ispitivanja, prilagođavanja i uslovljavanja. U Crnoj Gori se pred očima svih, uključujući i potpuno nesposobnu vladu, dešava ekonomski kolaps. Vlada ne može da osigura snabdijevanje čak ni pijaćom vodom i ljekovima. Ne može da zaustavi seriju stečajeva i nestanak nacionalne privrede (Kombinat aluminijuma i reprolanac koji postoji zbog njega). Ne samo što nema znanja i volje da se suoči sa takvom stvarnošću već ponajviše zbog toga što to više i nije njena zadaća. Vlade su tu da se posvete skriningu, monitoringu, otvaranju i zatvaranju poglavlja pregovora i ostalim nebulozama, i to ne na par mjeseci, nego na najmanje petnaestak narednih godina.

Već je postalo uobičajeno da kriza evrozone (i same EU) ode na ljetnji odmor. On je ove godine bio nešto duži, budući da je sve bilo stalo do okončanja izbora za njemačkog kancelara. U međuvremenu, desile su se mnoge stvari koje nisu izazivale posebnu pažnju. Grčka se davi u recesiji i rekordnoj nezaposlenosti, ali je i dalje najteži bolesnik evrozone. Uprkos malom popuštanju koje je najavila „Trojka“, njen dug raste, a sposobnost da ga otplaćuje biva sve manja. Kipar je objavio da su stvarni troškovi spašavanja banaka porasli sa 23 na 30 milijardi dolara. Ekonomija ove zemlje suočena je sa godinama patnje i smanjenjem od ogromnih 15 odsto.

Španija i Portugal imaju veoma nestabilne vlade, a moraju da sprovode „bolne i teške“ reforme. Sud u Portugalu je zabranio primjenu mjera štednje koje su nametnute kao uslov za paket pomoći od 101 milijarde dolara u 2011. godini. Ironično, odmah poslije toga, ministri finansija EU su se u načelu saglasili da Portugal i Irska dobiju više vremena za otplatu dugova. Evropska centralna banka (ECB) ipak najavljuje da će Portugal tražiti novu tranšu kredita, koju oni zovu pomoć. Slovenija bilježi „ozbiljnu bankarsku krizu“. Po izvještaju Evropske komisije, ona i Španija imaju „prekomjernu“ budžetsku neravnotežu što bi ih moglo suočiti sa kaznenim mjerama. Industrijska proizvodnja u Italiji (prvi kvartal) ove je godine manja za 3,8 odsto (u Španiji za 8,5), politička kriza zbog reforme radnog zakonodavstva je na vrhuncu, a stepen zaduženosti se povećava.

Konačno, Evropska komisija je prozvala Francusku, drugu po veličini evropsku ekonomiju, tvrdnjom da dosadašnje ekonomske reforme „neće biti dovoljne da riješe pitanja konkurentnosti“. Ona kritikuje što javna potrošnja već prelazi 55 odsto BDP Francuske i što su i budžetski i trgovinski deficiti veliki i postaju sve veći. Po pisanju ”Fajnenšel tajmsa“, francuski predsjednik Oland je svoj odgovor usmjerio prema šefu Evropske komisije, Manuelu Barosu, omalovažavajući ga kao „čovjeka koji nije učinio ništa za vrijeme svog boravka u fotelji“. Okrivio ga je i za porast popularnosti „ekstremne desnice“, sa čime se ne bi složila Marin le Pen, čiji ugled naglo raste među Francuzima. Ruku na srce, Baroso jeste politička katastrofa za sve slobodne ljude svijeta (koji to od političara EU nije?), ali je neukusno obračunavati se sa njim u borbi da se spriječi njemačko preuzimanje Evrope, koje se čini sve izvjesnijim.

[restrictedarea]

UČINAK EVRA

Šefovi država i vlada EU jula 2011. godine objavili su: „Od početka svjetske dužničke krize u evrozoni, preduzete su važne mjere u cilju stabilizacije evra, promjene pravila i razvoja novih stabilizacionih instrumenata. Oporavak evrozone je započet a evro je zasnovan na snažnim ekonomskim temeljima. Ali, izazovi ostaju i pokazuje se potreba za traženjem novih mjera. Mi potvrđujemo našu privrženost evru i odluku da preduzmemo sve što bude potrebno da bi se obezbijedila stabilnost evrozone u cjelini. Takođe potvrđujemo opredjeljenje da osnažimo konvergenciju, konkurentnost i upravljanje evrozonom.“ Bila je to nesumnjivo dobra vijest. Njena loša strana je što nije bila istinita. Izgleda da se pretjerivanje u politici može izjednačiti sa obavezom plaćanja poreza i umiranja. Sve troje je neizbježno.

Prosječni godišnji rast BDP u evrozoni za vrijeme primjene jedinstvene valute (2002 – 2012) iznosio je samo 0,93 odsto. U prethodnih dvadeset godina, prije evra, ovaj prosjek je iznosio 2,3 procenta. Ukupni dug evrozone je bio 20,9 triliona dolara, što je činilo 285 odsto ukupnog BDP. Danas je on narastao na 35,2 triliona, ili 371 odsto BDP. Po podacima Evrostata, BDP 17 članica evrozone potonuo je 0,6 odsto (prognoze su bile 0,4) u zadnjem kvartalu 2012. godine. To je bio najgori pad od 2009, i treći uzastopni kvartalni pad, tj. posljednji korak do zvanične recesije.

Produktivnost rada, od uvođenja evra, rasla je po prosječnoj godišnjoj stopi od 2 odsto u Evropi. U SAD je rast bio na nivou 5,6 odsto, a u Japanu 4 procenta. Troškovi rada u Evropi, mjereno u dolarima, tokom evroperioda, rasli su po prosječnoj stopi od 8,6 odsto godišnje. Uporedno, u Americi rast je bio 2,9 odsto, a u Japanu 6,6 procenata. Važno je uočiti da je u vremenu koje ekonomisti nazivaju „izgubljena decenija za Japan“ (1991-2011) evrozona u svim kategorijama pokazala slabije rezultate. Rast je bio sporiji, porast duga brži, produktivnost rada je bila niža, a troškovi rada viši.

Slika bi bila još nepovoljnija kada bi se uzele u obzir posljedice naglog porasta stope nezaposlenosti, što je Japan uspio da izbjegne. Evropska unija ne želi da sagleda ogroman socijalni udar koji su proizvele rekordne stope nezaposlenosti unutar država članica i na nivou ukupne evrozone (opadanje stope rađanja, odliv mozgova, smanjenje naučnoistraživačkog rada, raspad porodice, samoubistva…).

Budući da nema ekonomskog rasta a da evropski bankarski sistem grca u dugovima, u uslovima globalizovanog svijeta gdje multinacionalne kompanije imaju sve mogućnosti kretanja, vrlo je vjerovatno da će direktne strane investicije otići negdje drugdje. Tako da i ovo, jedino preostalo sredstvo za nadu, realno ne predstavlja posebnu utjehu. Rječju, umjesto da je spojio različite nacije i kulture u jednu evropsku cjelinu, evro je pomogao da stari animoziteti izbiju na površinu, pri čemu se mnogi prisjećaju strašnih ratova (Prvi i Drugi svjetski rat).

 

SNAGA NJEMAČKE

Njemački birači su na nedavnim izborima povjerovali Angeli Merkel. Ona im je dokazala da njihova privreda stoji dobro a da je jedino ona u stanju da se izbori da tako i ostane. Podaci, zaista, pokazuju da je njemačka ekonomija stabilna i da je kriza (naizgled) zaobilazi. I to bi bila dobra vijest, pod uslovom da se pokaže istinitom. Međutim, Njemačkoj je dobro u mjeri u kojoj je drugim članicama loše, i biće joj dobro sve dok tako ostane. Njen finansijski sistem je u katastrofalnom stanju i predstavlja osnovnog krivca za krizu u zoni evra.

Ukupan unutrašnji dug Njemačke predstavlja 299 odsto njenog godišnjeg BDP. Dakle, ona je već potrošila svoj trogodišnji bruto domaći proizvod, što svakako ne spada u lijepe novosti. U okviru te sume dugovi domaćinstava iznose 58 odsto BDP, nefinansijskih korporacija 61, finansijskih institucija 90 – isto koliko i državni/javni dug.

Evropske banke, na čelu sa njemačkim, zbog toliko velikih dugovanja gotovo su obustavile kreditiranje privrede i građana. Prema podacima ECB u periodu april-jun 2013. godine primarni novac (M1) porastao je za 8,2 odsto, ali je kreditiranje privatnog sektora (kompanije, domaćinstva i građani) smanjeno za 1,2 odsto. Banke su svoje enormne profite ostvarivale u spekulativnim poslovima na finansijskom tržištu, u zoni virtuelne ekonomije. U tom domenu je spekulativni kapital stvorio ukupni dug u bankarskom sistemu od nevjerovatnih 32,6 triliona evra. Udio njemačkih banaka je 8.454 milijardi evra. Ukupne obaveze banaka u odnosu na ostvareni BDP u evrozoni iznose 368 odsto, a za samu Njemačku 346 procenata.

Ali, odakle bankama tolike pare? Od plasmana njemačkih banaka u 2011.godini samo 7,9 odsto su bila njihova izvorna sredstva, 47,5 odsto su činile date državne garancije, a 44,5 procenata otkup od strane centralne banke. Klasičan primjer stvaranja nečega ni iz čega. Ali, nije za smijeh, već na brigu. Ovim nepostojećim novcem je moguće porobiti Evropu i ugasiti svaki dah slobode i pravde. Banke su sa tako obilnim, a besplatnim poklonom države (realna kamatna stopa na novac ECB je minus dva odsto) obilato špekulisale, čitaj: potkradale sve i svakog. Za nas je posebno interesantno spomenuti njemačku Dojče banku (nedavno uhvaćenu u „sitnijoj“ krađi u američkoj državi Masačusets), budući da je ovdje sveprisutna i svemoćna. Preko nje se ostvaruju sva međubankarska  plaćanja unutar i između država regiona i ostatka Evrope. Kod ove banke Narodna banka Srbije drži svoje devizne rezerve, i to po negativnoj kamatnoj stopi, što će reći da plaća za uslugu što se neko drugi koristi novcem koji je Dojče banka zadužena da čuva.

 

MAKROEKONOMSKI SCENARIJI

Podaci pokazuju da kriza evrozone nije okončana. Uprkos političkim proklamacijama, izostaje ozbiljna volja da se otklone njeni suštinski uzroci. Posebno mora da brine odsustvo sposobnosti (i želje) da se stvari nazovu pravim imenom, a akcija usmjeri ka nužnom cilju. Ovo ne treba da bude sukob između država, regiona i naroda – kakvim se sada javno i poluoficijelno predstavlja, nego borba između stvarne i spekulativne ekonomije. Između stvarnosti i fikcije koju nameću nezajažljivi svjetski banksteri, a održavaju korumpirani političari.

U međuvremenu (Scenarij A) zemlje unutar evrozone koje su najteže pogođene krizom mogu da odluče da pate kroz dekadu ili više, u cilju da troškove radne snage dovedu do tačke gdje bi država mogla da stvori makar privid konkurentnosti u odnosu na Njemačku. To bi značilo dalje povećanje opšteg siromaštva, uz nadu da će niskim platama privući strane investitore.

Teoretski (Scenarij B) Njemačka može da odluči da pojača lokalnu inflaciju i podstakne domaću potrošnju kroz smanjenje poreza i druge mjere. To bi značilo povećanu tražnju za proizvodima njenih konkurenata (unutar evrozone). Trenutno, njemačka privreda zavisi od izvoza. Učešće izvoza u njenom BDP je veće od bilo koje druge industrijski razvijene zemlje. To je model koji je od nje učinio bogatu zemlju, jer je štednju usmjeravala na kapitalne investicije, na uštrb krajnje potrošnje. Ovaj scenarij traži žrtvovanje Njemačke radi opstanka evrozone.

Evropa može da napusti evro (Scenarij C) i dopusti članicama  da se vrate na svoje valute. Rezultat bi bio automatski porast vrijednosti (nove) njemačke marke u odnosu na valute članica EU koje su godinama patile i konačno se izvukle iz preuskog šinjela evra. Depresijacija njihovih valuta učinila bi njihovu robu jeftinijom, odnosno konkurentnijom u poređenju sa Njemačkom koja bi tada morala da smanji  izvoz i uspori rast BDP. Inače, u međunarodnoj trgovini valutni kursevi imaju ulogu sigurnosnih ventila. Ali, kada roba prelazi nacionalne granice, a postoji jedna valuta koja važi za sve, i za efikasne i za neefikasne privrede, sama valuta pojačava neefikasnost jednih i efikasnost drugih, do tačke da se sistem mora raspasti usljed unutrašnjeg pritiska.

Konačno, (Scenarij D) Njemačka može da odluči da garantuje za sve (ogromne) dugove unutar evrozone u zamjenu za direktnu kontrolu nad izvršenjem budžeta članica EU koje su u dugovima (zemlje periferije). Strogim merama štednje, troškovi rada bi postali toliko niski da bi, povećanjem svoje proizvodnje ostvarene na periferiji EU, Njemačka bila konkurentna Kini i SAD u svjetskim razmjerama.

Prema stanju stvari, može se pretpostaviti još nekoliko scenarija, ili modifikacija postojećih. Ipak, ma koliko dug bio rok ostvarenja i ma kako bila uticajna politička volja, svih ili najjačih, nije realno kreirati scenario u kojem EU i evro, kao njen produkt, opstaju u obliku koji je projektovan dokumentima Evropske unije. Po mišljenju američkih finansijskih analitičara, a njih valja slušati jer su obično u pravu, Evropa je sastavljena iz previše “pokretnih” dijelova – ekonomskih, političkih, socijalnih i institucionalnih – da bi mogla da ostvari neophodno jedinstvo na dugom putu prevladavanja krize.

Na kraju pitanje: Čita li iko išta u Vladi Srbije?

[/restrictedarea]