Odlazak arhitekte vijetnamske pobede

Piše Zoran Milošević

Legendarni vijetnamski general Vo Ngujen Đap ostaće upamćen po svojim pobedama nad daleko moćnijim protivnicima, Francuzima i Amerikancima

Svetski mediji su, kao ekskluzivnu vest, preneli informaciju da je 4.oktobra 2013. u 102. godini preminuo legendarni vijetnamski general Đap, tvorac Narodne armije Vijetnama i jedan od arhitekata pobede u ratu za oslobađanje Južnog Vijetnama od okupacije SAD. Naslovi su različiti, ali se mogu svesti na jedan: „U Vijetnamu umro general koji je pobedio SAD“. Američki pisac Majkl Li Lening (profesionalni vojnik, bivši oficir američke armije i učesnik rata u Vijetnamu) Đapa je u svojoj knjizi („The Military 100.“) uvrstio među 100 velikih vojskovođa.

Zapadna informativna kompanija ABC 7. maja 1975. godine prikazala je reportažu o pobedi severnih Vijetnamaca nad Francuzima, Južnim Vijetnamom i SAD i potonjem ujedinjenju zemlje. Jedan od učesnika emisije, premijer Vijetnama Fam Van Dong,  ispred predsedničke palate u Sajgonu je novinarima rekao da je general Đap, glavnokomandujući vojske Severnog Vijetnama, „arhitekta“ tih pobeda. Nimalo preterana ocena: general Đap je 1944. godine počeo formiranje vijetnamske vojske od samo jednog voda (34 čoveka),a ona je 1972. godine narasla na treću po brojnosti vojsku u svetu.

 

ĐAPOVE POBEDE Đap je pobedio armiju koju je predvodio francuski general Anri Navar, koji je završio Drugi svetski rat u činu pukovnika, a komandovao je oklopnim pukom koji je bio u sastavu francuske Pete oklopne divizije. Bio je pitomac najpoznatije francuske Vojne akademije Sen Sir i francuske Generalštabne škole, priznati stručnjak za obaveštajne poslove i visokopoštovani štapski oficir.

Đap je pobedio i vojsku koju je predvodio američki general Vilijams Čajlds Vestmorlend, koji je takođe učestvovao u Drugom svetskom ratu i završio ga u činu pukovnika. Godine 1936. završio je Vest Point i stekao veliko borbeno iskustvo u Africi i Evropi. Mnogi američki zvaničnici hvalili su Vestmorlenda i govorili da je „perspektivan mladi oficir“, sposoban da preuzme najveće dužnosti u armiji.

Na kraju, Đap je nadmudrio i američkog generala Krejtona V. Abrama, koji je takođe pitomac Vest Pointa od 1936. godine. Drugi svetski rat je završio kao pukovnik, a o njegovoj hrabrosti u američkoj armiji su se ispredale legende, navodi Robert O. Nil u knjizi „General Đap, političar i strateg“ (Robert J. O’Neill, „General Giap, Politician and Strategist“).

Najinteresantnija je činjenica da general Đap nije imao formalno vojno obrazovanje koje bi mu omogućilo da postane vojskovođa. Bio je samouk. Ipak, general Đap je komandovao vijetnamskom armijom u dva rata – protiv Francuza (1946-1954) i protiv Amerikanaca i Južnog Vijetnama (1954-1975) i učesnik je istorijskih bitaka u tom regionu: kod Lang Sona (1950), Hoa Bina (1951–1952), Dijen Bien Fua (1954), Ofanzive Tet (1968), Istočne ofanzive (1972) i na kraju Kampanje Ho Ši Min (1975).

Đap je najpoznatiji po svojoj pobedi nad Francuzima u bici kod Dijen Bijen Fua 1954. godine, koja nije dovela samo do nezavisnosti Vijetnama već i do propasti zapadnog kolonijalizma širom Indokine. Bio je i glavni strateg čuvene „Tet ofanzive“ 1968, jedne od presudnih bitaka koje su dovele do početka američkog povlačenja iz Vijetnama, godinu dana kasnije.

Smatra se nacionalnim herojem koji je po rangu odmah iza svog mentora, bivšeg predsednika Ho Ši Mina, koji je odveo zemlju u nezavisnost. Đapa su cenili i njegovi protivnici, uključujući i Amerikance. Tako se i nekadašnji ministar odbrane SAD, Robert Maknamara, svojevremeno sreo sa generalom Đapom i izrazio mu svoje poštovanje.

U septembru 1939. počeo je Drugi svetski rat i Komunistička partija Francuske je zabranjena. Po nalogu Centralnog komiteta partije, Đap je sa Fam Van Dongom prešao u Kinu da započnu pripreme za vođenje partizanskog rata.

[restrictedarea]

Porodica Đap je ostala u Vijetnamu i imala je tragičnu sudbinu: njegova supruga je uhapšena i osuđena na zatvorsku kaznu, ćerka mu je umrla od gladi, a kažnjeni su i njegov otac, dve sestre, kao i drugi rođaci. Naime, francuska policija u Vijetnamu je Đapovu ženu i njenu sestru uhapsila 1941. godine. Sestru Kaj su odmah poslali na giljotinu, a Min Taj, suprugu potonjeg generala, osudili na 15 godina zatvora. Prema podacima američkih obaveštajnih službi iz 1943. godine, francuski čuvari zatvora su je obesili za palčeve ruku i tukli do smrti.

Godine 1941. osnovana je vijetnamska vojno-politička organizacija koja je objedinila širok krug antifrancuskih snaga i koja je sebi postavila za cilj oslobađanje od francuske kolonijalne vlasti. Đapu je bilo povereno rukovođenje oružanim odredima. Počeo je od nule, jer je imao samo mali broj neobučenih partizana sa zastarelim oružjem. No, posle nekoliko godina, 1944, komandovao je tek stvorenom Narodnom armijom Vijetnama koja je prošla vatreno krštenje napadom na dva nevelika francuska vojna uporišta. Đapova vojska, u to vreme, izvodila je male vojne akcije protiv okupatorske francuske vojske.

U martu 1945. godine japanska vojska smenila je francusku administraciju koja je Vijetnamom upravljala na osnovu frnacusko-japanskog sporazuma. Važna posledica ovog događaja je da su centralne vlasti prestale da kontrolišu sela, što je omogućilo komunistima da prošire svoj uticaj i brzo povećaju broj dobrovoljaca u armiji.

RAT SA FRANCUSKOM Posle kapitulacije Japana, u avgustu 1945, vijetnamski komunisti su brzo zauzeli niz ključnih gradova, uključujući Hanoj, u kome je Ho Ši Min, 2. septembra te godine, proglasio nezavisnost države. Đap je imenovan za ministra unutrašnjih poslova u privremenoj vladi, da bi zatim postao i predsednik Vrhovnog sovjeta državne odbrane, faktički ministar odbrane. Godine 1946. bio je potpredsednik vijetnamske delegacije na pregovorima sa Francuskom o regulisanju budućeg statusa Vijetnama. No, Francuska je pregovorima samo „kupovala vreme“ za koncentraciju vojske i ponovno preuzimanje svoje kolonije. Tokom novembra i decembra 1946. rasplamsao se rat između francuske armije i vojske Vijetnama, što je preraslo u osmogodišnji rat Francuske u Indokini. Đapova vojska je tada izvela pravi podvig, branivši dva meseca Hanoj od nadmoćne francuske armije kako bi se omogućilo prenošenje fabrika u džunglu.

Vreme između 1947. i 1949. godine bilo je vreme velikog rada za Đapa. U delti Crvene reke on je stvarao buduću regularnu armiju države. Rezultat njegovog rada se video na kraju 1949 kada je Vijetnam već imao pet pešadijskih divizija sa sopstvenom strukturom, obukom i oružjem. U ovoj godini se dogodila i pobeda komunista u Kini, sa kojima su Vijetnamci sarađivali niz godina. Mao Cedung je odmah povećao pomoć Vijetnamu. Godine 1950. Đap je organizovao svoj prvi veliki napad, kojim je uspostavio kontrolu nad vijetnamsko-kineskom granicom, čime je demonstrirao sposobnost da koordinira akcije velikih vojnih jedinica. No, morao je još mnogo da uči. Novi komandant francuske armije u Indokini, general De Tasini,1951. Godine je porazio Vijetnamce nekoliko puta i na izvesno vreme uspostavio pat poziciju. No, komandanti koji su ga nasledili nisu imali posebne vojničke talente i početkom 1954. godine Đapova vojska je bila jača neko ikada.„Pomogli“ su mu i francuski generali, pogrešnom odlukom da smeste veliku vojsku u bazu kod mesta Dijen Bijen Fua, koje je bilo dosta udaljeno od ostalih snaga, ali i pogrešnom procenom snage protivnika. General Đap je sjajno iskoristio ove promašaje Francuza, jer je u razumnom roku prebacio kod Dijen Bijen Fua nekoliko divizija sa artiljerijom. Opsada Dijen Bijen Fua trajala je od marta do maja 1954. godine i bila je najuspešnija vojna akcija u Đapovoj karijeri. U potpunosti je nadmudrio francuskog generala Navara, sprečivši veliku francusku ofanzivu u Centralnom Vijetnamu, da bi potom prešao u kontranapad, skrenuvši pažnju Francuza od Dijen Bijen Fua. Imajući premoć u živoj sili i artiljeriji, Vijetnamci su neprestano napadali francusku bazu, lagano osvajajući otporne tačke Francuza. Sam Đap je svoj štab postavio u pećini i brdima koja su okruživala francuski garnizon i direktno je rukovodio opsadom. Do 17. marta u bazi je poginulo 2.500 Francuza. Aerodrom u dolini potpuno je onesposobljen 28. marta 1954, a 30. marta baza je ostala bez veza sa spoljašnjim svetom. 7. maja u 17:30 baza Dijen Bijen Fu je pala u ruke Vijet Mina.

Poraz francuske vojske kod Dijen Bijen Fua je u francuskoj javnosti izazvao šok, tako da je nastavak rata za Francuze praktično bio nemoguć.

 

VIJETNAMSKI RAT Posle potpisivanja Ženevskog sporazuma u julu 1954, Vijetnam je privremeno podeljen na dva dela: komunistički Sever i profrancuski Jug. Posle toga, na vlast u južnom Vijetnamu je došao Ngo Din Dijema, koji se držao linije SAD. Uspeo je da sruši Ženevski sporazum koji je predviđao ujedinjavanje Vijetnama posle sveopštih izbora 1956. godine. Diktatorska vladavina Dijema i njegova neuspešna unutrašnja politika stvorili su snažnu opoziciju, koja je formirala i svoj oružani deo, poznat kao Nacionalni front oslobođenja Južnog Vijetnama (na zapadu poznat kao Vijet Kong). Godine 1959. rukovodstvo Severnog Vijetnama donelo je odluku da podrži partizanske jedinice na jugu, jer nije videlo mogućnost mirnog ujedinjenja države.

Kao ministar odbrane, Đap je uzeo učešće u vojnim operacijama u Južnom Vijetnamu jer je „po stazama Ho Ši Mina“ tajno slao pukove i divizije Severnog Vijetnama da pomažu „južnjacima“. Posle završetka rata sa Francuzima, Đap je mnogo uradio na razvoju vojske Severnog Vijetnama. Stvorio je ratnu mornaricu i avijaciju i organizovao je prve oklopne jedinice. No, Đap je imao i „opoziciju“,svog ličnog suparnika, generala Nguena Ši Tanema koji je predlagao velike, frontalne napade, a Đap je bio zagovornik partizanskih akcija i iscrpljivanja protivnika.

Godine 1965. SAD su sa finasijske podrške prešli na direktnu  političku i vojnu podršku Južnom Vijetnamu, uputivši regularnu armiju na Jug i započevši sa bombardovanjem Severa, uz masovnu upotrebu hemijskog oružja protiv stanovništva, kao i protiv šuma i poljoprivrednih useva. Silom prilika, Severni Vijetnam i Vijet Kong su se pridržavali isključivo partizanske taktike, ali su već u novembru 1965. godine započeli i prvi veliki, frontalni sukobi dve armije, pre svega na koti 65 oko sela Apbaubang i posebno u dolini reke Ja Drang uz granicu sa Kambodžom.

Kada je general Tan umro (1967. godine) Đap je mogao da ostvari svoje ideje o strateškom nastupanju. Organizovao je napade tokom januara i februara 1968. koji su se završili porazom i velikim gubicima Vijet Konga, što se odrazilo i na moral vojske Severnog Vijetnama, ali i Vijet Konga. No, ova ofanzova Vijet Konga donela je i pozitivne posledice, jer je uverila Amerikance da ne mogu pobediti. U martu, tadašnji predsednik SAD, Lindon Džonson je najavio početak pregovora sa Severnim Vijetnamom o prekidu rata.

„Vaskršnja ofanziva“ koja je počela u martu 1972. godine bila je poslednja vojna akcija koju je Đap planirao. Iako je u napadu bila angažovana skoro sva vojska Severnog Vijetnama, uspeh je bio ograničen, jer je oslobođena samo provincijska prestonica Kuangči i nekoliko drugostepenih gradova, dok su gubici bili veliki. Posle toga, Đap više nije igrao veliku ulogu u planiranju vojnih operacija. Pobedonosnu ofanzivu u Vijetnamskom ratu organizovao je general Van Tien Zunga.

 

POSLERATNI ŽIVOT Posle ujedinjenja Severnog i Južnog Vijetnama, u julu 1976, Đap je imenovan za zamenika premijera, ali njegovo vreme je prolazilo. Formalno je bio ministar odbrane u vreme agresije na Kampučiju (kojoj se protivio) i rata sa Kinom 1979, ali je armijom u suštini komandovao general Zung. U februaru 1980. Đap je predao ministarstvo odbrane generalu Ziapu i povukao se iz javnosti.

Njegov pad u političkoj hijerahiji Vijetnama, prema pisanju „Enciklopedije Otvorenog društva“, započeo je znatno ranije. Naime, početkom 1960-ih godina odnosi Vijetnama sa SSSR-om i Kinom su se pogoršali a Đap, koji je zagovarao saradnju sa ove dve velike zemlje, proglašen je revizionistom i poslat u Do Son (nedaleko od Hjafona), dok su mnogi njegovi ratni drugovi, komandanti i istomišljenici uhapšeni. Ipak, Đapa su se setili kada je počeo rat. No, 1976. godine, posle završetka rata, ponovo je pao u nemilost, jer je bio protiv agresije na Kambodžu. Od marta 1982. počinje njegovo uklanjanje sa svih važnijih položaja u državi i partiji. Ostavljen je samo na poziciji predsednika Saveta za naučno-tehnički razvoj, a 1991. godine je smenjen i sa ove pozicije, kao i iz Centralnog komiteta partije.

[/restrictedarea]