Roman o slikarima

Piše Dejan Đorić

„Život slika“ – fantastična paralelna istorija srpske umetnosti

Najbliže kako sam pisac kaže memoarskoj literaturi, „Život slika“ u izdanju „Radionice duše“ Momčila Moše Todorovića i „Interprinta“ iz Beograda, predstavlja najširu moguću fresku, panoramu srpske moderne umetnosti

Stanislav Staša Živković, jedan od najboljih istoričara umetnosti i stručnjaka za modernu umetnost koga imamo u dvadesetom i dvadeset prvom veku, ove godine slavi jubilej. Devedeset godina života i pedeset godina rada u nekoj kulturno bogatijoj sredini bio bi dobar povod da se ovom profesoru i doktoru nauka, velikom poznavaocu srpske moderne, priredi izložba omaž i da se izda zbornik tekstova njemu u čast. Značajan događaj ipak je obeležen, izašlo je četvrto izdanje Živkovićeve knjige „Život slika“.

HRONIKA O DVA STOLEĆA Reč je o prvom srpskom bestseleru iz likovne publicistike, prethodna tri izdanja brzo su rasprodata. Između eseja, istorije umetnosti, hronike i pripovetke, najbliže kako sam pisac kaže memoarskoj literaturi, „Život slika“ u izdanju „Radionice duše“ Momčila Moše Todorovića i „Interprinta“ iz Beograda, predstavlja najširu moguću fresku, panoramu srpske moderne umetnosti. Baveći se pionirima modernizma kao što su Kosta Miličević i Nadežda Petrović, pripovedajući i o mladim klasicima poput Dragoslava Živkovića, autor na širem istorijskom fonu obuhvata više od dva veka i ispisuje najzanimljivije istinite priče o slikarima, muzealcima, kolekcionarima, naslednicima i javnosti nepoznatim, ali za istoriju pojedinih dela ključnim ličnostima iz umetničkog miljea ili kako autor kaže iz „andergraunda“. Obuhvaćeni su i problemi nasledstva, legata, sudbine umetnika i njihovih dela u sjaju ili bedi za života, ali i posle smrti, prikazano je ponašanje posvećenih ljubitelja, uglednih i slučajnih vlasnika. Nije reč o istoriji umetnosti već o neobičnim, često bizarnim i tragičnim životnim pričama, o jednom vremenu u kojem je Živković svedok i saučesnik. Birajući čudne, upečatljive i zanimljive momente između stotinak anegdota ili bolje reći šokantnih dogodovština koje bi mogao da zabeleži, autor je hroniku sveo na razumnu meru od pedesetak storija koje pripoveda s puno obzira prema učesnicima. Proširena sa deset novih priča, bogatija kolor reprodukcijama i prvi put na formatu većem od A4, knjiga „Život slika“ čita se kao zanimljiv roman. Otkrivamo cinizam, pustoš i zlu kob koji prate umetnost, teške ljudske sudbine i još teže pojedinih dela, bezdušnost galerista, ali i blistavost umetničke i prijateljske ljubavi u večnoj težnji da se stvori i poseduje likovno delo. Iz krajnje ponižavajućeg položaja, slikari su često Živkovićevom zaslugom prelazili u Akademiju nauka, a slike iz budžaka u muzeje.

[restrictedarea]

EPOHA DRAME I ZANOSA Tiho i nenametljivo, nižu se biseri iz Živkovićevog života, često crni, pisac postepeno ispreda povest o jednoj mučnoj epohi, punoj drame, ali i zanosa. Priče se čitaju kao detektivske, što je često i bila uloga ne samo ovog istoričara umetnosti, svaka drugačija i izazovnija. Živković, najveći diplomata u našoj novijoj istoriji umetnosti, staložen, uvek pribran i mudar, s mnogo uviđavnosti otkriva bolne i nezgodne teme, baveći se sudbinom pojedinih slika. Otkrivši mnoge zaboravljene velikane naše rane moderne sada pripoveda o otkriću slika, o njihovoj putanji kroz vreme i o odnosu ljudi prema umetninama, koji je često zapanjujući. „Mrtva priroda sa čajnikom“ impresionistkinje Vidosave Kovačević, sada u vlasništvu Narodnog muzeja iz Beograda, služila je da se na nju stavljaju vreli lonci i šerpe na šporetu. Zaboravljena glumica Hristina Josipović, naša Sara Bernar, sestra Koste Josipovića, tvrdila je da se najbolji autoportret tog slikara nalazi u njegovom grobu, da je sahranjen s njim. Njegovom slikom „Italijanka“ zatvarala je otvor od čunka. Čuveni međuratni slikar Ivan Radović, teniser i miljenik visokog društva, po oslobođenju živeo je u krajnjoj bedi i poslednjih deset godina života nije mogao da slika, imao je psihološku blokadu. Najbolja slika simboliste Miloša Golubovića, poznata „Vizija“ iz beogradskog Narodnog muzeja, godinama se nalazila u stalnoj postavci kao delo Leona Koena, a pravi autor se nije usudio da to razotkrije. Odličan rad impresioniste Borivoja Stevanovića izvađen je iz kontejnera i prodat za dva dinara. Pejzaž „Ždreban“ Živorada Nastasijevića služio je kao daska za peglanje i prodat je za dve flaše vinjaka. Lazar Trifunović, direktor beogradskog Narodnog muzeja, odbio je da primi poklon od pedeset jedne gravire Onorea Domijea, jednog od najvećih francuskih slikara devetnaestog veka. Muzej „Metropoliten“ u Njujorku posedovao je tada samo osamnaest takvih radova. Neke od najvrednijih kolekcija starih srpskih slikara kao Bogdana Bogdanovića, Blaža Kusovca i Kolomana Trčke, sakupljane tri-četiri decenije, nezahvalni naslednici rasprodali su po kratkom postupku. Vređajući vlasnike takve jedne zbirke, slikar i akademik Nedeljko Gvozdenović, sprečio je da bude poklonjena Akademiji nauka i umetnosti. Možda najpotresnija priča u knjizi povezana je sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Ceo ikonostas od dvadeset šest ikona Koste Miličevića, oca srpske moderne umetnosti, smešten u crkvi Sv. Stefana kralja srpskog, prepušten prljavštini i propadanju, na kraju je po naredbi nadležnih crkvenih vlasti skinut i bačen ko zna gde. Zamenjen je novokomponovanim ikonama kao što su i ikone starog slikara Rafaila Momčilovića iz čukaričkog manastira završile u zvoniku, ostavljene da trunu. Tako nešto moguće je samo u Srbiji i ni u jednoj drugoj zemlji, i isto je kao kada bi Vatikan naredio da se uklone Mikelanđelove freske iz Sikstinske kapele i zamene mazarijama lokalnog amatera.

„Spajajući istrajnost, intuiciju i erudiciju“, kako za Stanislava Živkovića piše Sreto Bošnjak, pisac paralelne istorije srpske moderne umetnosti, ukazuje se ne samo kao neko ko „gradi biografije“ i „profil epohe“, već i kao vanredan stilista, književnik čiji tekst do kraja izaziva pažnju čitalaca. Upućen u najsloženije fenomene umetnosti i stvaralačkih životnih okolnosti, taktično, sistematski, ponekad strogo, ali uvek s mnogo ljubavi i brige, Živković pre svega otkriva nepoznati kontinent zaboravljenog herojskog doba početaka naše novije umetnosti, nenametljivo uvodeći čitaoca u veliku duhovnu avanturu zvanu srpsko moderno slikarstvo.

[/restrictedarea]