Ksenija Jovanović (1928-2012) – Glumačko majstorstvo

Prvoga decembarskoga dana ove godine zauvek je napustila naše glumište Ksenija Jovanović ostavivši trajna sećanja na mnogobrojne uloge ostvarene na scenama beogradskih pozorišta, pred mikrofonima radija i pred televizijskim kamerama. Tokom bogate karijere ona je demonstrirala istinsko majstorstvo u oživljavanju najrazličitijih scenskih likova. Koristeći sva sredstva glumačkoga izraza uspevala je da izmakne zamkama šablonizacije i bilo kakvog uprošćavanja čak i kada je tumačila epizodne uloge. Njena gluma, nijansovana do kraja, bila je precizna i savršeno jasna u naznakama igre spoljnih nerava i dosledna naročito kada je primenjivala postupak stilizacije u interpretaciji, što je bio čest slučaj. Kao i svi glumački velikani ona je znala šta hoće da postigne svakim svojim gestom ili akcentom, za sve je uvek imala pokriće u samom tekstu uloge, mada nije zanemarivala ni kontekst najčešće sadržan u drugim ulogama ili u didaskalijama, niti se pak odricala temeljne studije ne samo dela koje se priprema, nego i drugih ostvarenja tog pisca. U tome je i tajna njene nesumnjive glumačke pronicljivosti, ali i njene scenske suverenosti i sugestivnosti. Zato je mogla veoma lako da premošćuje tzv. fahove i da se snalazi u različitim žanrovima, i da sa podjednakim uspehom igra velike tragične i dramske role, baš kao i karakterno komične uloge i epizode.
Tumačeći na sceni Narodnog pozorišta likove iz tragedija grčkih antičkih pisaca, Ksenija Jovanović uspevala je da klasične heroine sugestivno približi savremenom gledaocu i da ga očara perfekcijom svoje glume, a nadasve briljantnom dikcijom, koja je učinila da velika pesnička reč dobije puno umetničko sazvučje u našem glumištu. Njena tumačenja Jokaste u Sofoklovom „Caru Edipu“, Atine u Eshilovoj „Orestiji“ i, naročito, Hekabe u Euripidovim „Trojankama“ svrstala su se među vrhunske domete srpske glume posebno kada je reč o prikazivanju dela antičkih pisaca. Svrevremenu istinitost umetničkih poruka velikih grčkih tragičara, dubinu njihovih misli i nenadmašnu lepotu njihovog poetskog viđenja života, Ksenija Jovanović tumačila je na našoj pozornici proživljeno i sa punim razumevanjem, lišavajući svoje interpretacije svih manira tradicionalizma: naprotiv, želela je da gledalištu otkrije koliko su tematika i likovi grčkih tragedija bliski našem vremenu.
U Šekspirovom repertoaru Ksenija Jovanović je posle Vojvotkinje od Jorka u „Ričardu II“ u „Magbetu“ kreirala Ledi Magbet. Iako u nepovoljnim scenskim uslovima zbog scenografskog rešenja koje je bilo samo sebi svrha, a nikako u funkciji omogućivanja prikladne scenske komunikacije među akterima, Kseniji Jovanović pošlo je za rukom da emanira veliku žudnju, koja se prevorila u opsesiju za osvajanjem vlasti, s tim što je uspela da naporedo sa nepokolebljivom odlučnosti predoči i da je svesna fatalnosti čitave situacije.
Najveći uspeh u Šekspirovom repertoaru Ksenija Jovanović postigla je u ulozi Margarete u „Ričardu III“. I ova njena kreacija bila je u znaku sjajnog kazivanja teksta i poniranja u njegovo značenje, uz precizan emocionalni angažman i sugestivnost u izražavanju bola i želje za osvetom izražene u kletvama. Upravo ta uloga ukazivala je na moćne potencijale glumice koji bi još više došli do izraza da je imala prilike češće da nastupa prilikom izvođenja Šekspirovih dela.
Iako predodređena da igra likove koji pripadaju klasičnoj tragediji ili građanskom salonu, pravi umetnički podvig ostvarila je tumačenjem naslovne uloge prilikom prvog izvođenja drame „Jelena Ćetković“ Aleksandra Popovića. Našavši se pred ovim likom, glumica se upoznala ne samo sa istorijskim činjenicama, nego i sa Jeleninim karakternim osobinama. Zato se obratila majci Jelene Ćetković, koja ju je pobliže upoznala sa životom, idealima i borbenim angažmanom svoje kćeri, inače negdašnjeg partijskog sekretara Beograda. Glumica se naprosto srodila sa tragičnom sudbinom jedne od najistaknutijih žena komunista u okupiranom Beogradu, pa je stoga i uspela da na sceni dosledno izgrađenim postupkom individualizuje lik koji tumači i uzdigne ga do tragičnog simbola.
Uistinu dama u životu, baš kao i na pozorišnoj sceni, Ksenija Jovanović je svojom pojavom i delovanjem dala našem glumištu jednu osobitu boju. Mnogi likovi koje je nadahnuto tumačila na sceni Beogradskog dramskog pozorišta već početkom svoje delatnosti, pored ostalih Kraljica Natalija u „Konaku“ Crnjanskog, Ersilija Drej u Pirandelovoj drami „Neka se odenu nagi“, Alison Porter u Ozbornovoj drami „Osvrni se u gnevu“ i Irena u komadu „Plači voljena zemljo“ Alena Patona, otkrivali su gledaocu izuzetnu glumačku nadarenost mlade umetnice. I čitav niz uloga ostvarenih potom u Narodnom pozorištu – pored onih u klasičnom repertoaru – sa izvanrednim uspehom nastupila je kao Carica u „Uroševoj ženidbi“ Milutina Bojića, Liza u Tolstojevom „Živom lešu“, Gurmiška u „Šumi“ i Kručinjina u „Bez krivice krivi“ Ostrovskog, barunica Kasteli-Glembaj u Krležinoj drami „Gospoda Glembajevi“… Pored uspeha na pozorišnoj sceni, imala je mnogobrojne kreacije na radiju (na stotine uloga!) i televiziji. Njen glas prelepe boje, možda najlepši koji se mogao čuti sa naše scene, savršeno je pogodovao glumi pred mikrofonom radija, dok je fascinantan izgled njene pojave dominirao pri svakom pojavljivanju pred kamerama televizije. Ksenija Jovanović bila je među prvim scenskim umetnicama koje su obeležile našu epohu.