Sartrov “rođak Žil”

RANKO RAJKOVIĆ

Jedan od Sartrovih književnih junaka – rođak Žil, porodična je i društvena nula koja se budi i reaguje samo na pomen engleza koje toliko mrzi da mu ta mržnja postaje razlog postojanja, odnosno primećivanja od strane sredine u kojoj živi. Po modelu rođaka Žila* Crna Gora je dobila političara (predsjednika Skupštine) koji se s neviđenom mržnjom obrušava na srbe u svakoj mogućoj situaciji, kriveći ih za demisioniranje crnogorskog kralja koje se zbilo prije gotovo sto godina, kriveći ih za Srpsku Akademiju Nauka koja je osnovana prije 170 godina, kriveći ih za Srpsku Pravoslavnu Crkvu koja je utemeljena prije osamsto godina … Kada čujete njegove izjave ne pitajte se u kom vijeku taj čovjek živi? Shvatite da za mržnju ne postoji kalendar, da mržnji ne otkucava sat, da na mržnju ne utiču činjenice, da mržnju ne slabi patetično postavljanje ruke na srce uz papagajska ponavljanja o ljubavi prema svojoj himni i svome narodu.

Mržnja se hrani, razvija i opstaje na neobičnim mjestima. Ova mržnja ne dolazi iz zapećka već sa stolice predsjedavajućeg crnogorske skupštne. Zato je veoma opasna i može da destabilizuje državu. Kontra smislu i ulozi parlamenta u građanskom društvu stolica našeg predsjedavajućeg dokazuje da se mržnjom može postati politička ličnost i izgraditi karijera, dokazuje da se mržnjom mogu izglasati zakoni, dokazuje da se na mržnji može izgrađivati identitet …..Zapitajmo se kakav treba da bude odnos slobodnih građana Crne Gore prema mržnji kojoj su obezbijedili legitimitet preko crnogorske skupštine koja je za svog predsjednika izabrala rođaka Žila. Zapitajmo se jesu li današnji crnogorci voljni ostati crnogorci odbacujući karikaturalnu ulogu rođaka Žila. Mogu li crnogorci sebe predstaviti na ne-Žilovski način.

Možda bi i mogli, ukoliko svi zajedno shvate koliku im štetu nanosi crnogorski rođak Žil, ukoliko prestanu da slušaju njegove tlapnje o identitetskim pitanjima čiji je jedini cilj da se očuva i unaprijedi mržnja kao politički resurs i da se pritom što više ignoriše naša ne baš obećavajuća stvarnost za koju su krivi ko drugi do englezi, pardon srbi.

U Crnoj Gori u poslednje vrijeme na snazi je pravilo – Naša istorija je naša istorija. Naša istorija zavisi od naših uvida u našu prošlost i od onoga što mi u našoj prošlosti prepoznajemo i izdvajamo u korist naše političke sadašnjosti. Umjesto da se okrenemo stvarnosti i mogućnostima sadašnjosti mi na krajnje anahron i aistorijski način prilagođavamo prošlost sadašnjim političkim potrebama i ciljevima. U prošlosti “otkrivamo”našeg jedinog i vječitog neprijatelja. Otkrivamo sebe same ali pod drugim imenom. Veoma nam je važno da ta dva naša imena, ono prošlo i ovo sadašnje, budu što više i dublje razdvojena i suprostavljena kako bi ih sa što više mržnje i isključivosti mogli projektovati u sadašnjost gdje nam donose ne samo politički profit već i pružaju osnovu za formiranje novog identiteta po rođak Žilovskom modelu.

Vlast razmišlja na sledeći način. Ako oni koji su pobijedili jedanput, po pravilu pišu istoriju, zašto bi se onda nama koji u kontinuitetu pobjeđujemo dvadeset godina uskratilo da napišemo svoju istoriju. Neka to nikoga ne brine, jer nas ne zanimaju tuđe istorije, iz prostog razloga jer nijesu naše. Po istom principu ni druge ne treba da zanima naša istorija.

Fernana Brodela jednog od najmarkantnijih istoričara XX vijeka koji kaže “tvoja istorija je istorija tvojih susjeda” crnogorska vlast bi proglasili prosrpskim eksponentom ili ogorčenim protvinikom crnogorskog državnog projekta.

Nažalost još uvijek smo smiješno nedorasli. Nijesmo spremni da shvatimo da zadobijanje države ne znači i zadobijanje istorije.

Svoj identitet vladajuća Crna Gora pokušava izgraditi na banalno uopštenim, ideološkim osnovama.

Kažu: Ista osnova – lingvistička, daje nam pravo da jezik nazivamo imenom svoje države.

Kažu: Ista osnova – hrišćanska, daje nam pravo da formiramo crkvu kakvu mi želimo.

Kažu: Ista osnova – zakoni izglasani u Skupštini pod predsjednišvom rođaka Žila, daju nam pravo da u svojoj državi preimenujemo i spojimo bilo što sa bilo čim – zabavišta, igrališta, bunjišta, pozorišta, budališta, akademišta.. (kompletirajte niz po slobodnom izboru u duhu objedinjavanja kapaciteta)

Kažu: Ista osnova – biološka, daje nam pravo da se predstavimo kao narod koji u novim istorijskim okolnostima i u novoj državi, pod novom zastavom treba da produkuje novi identitet.

Engleska je dobila ime po Anglima germanskom plemenu. Francuska je dobila ime po Francima takođe germanskom plemenu. Uzbuđuje li to koga u Engleskoj, Francuskoj, Njemačkoj? Naravno da ne. Crna Gora nije dobila ime po srpskom plemenu koje ju je naseljavalo već po toponimu (Montenegro). Uprkos tome današnja politička Crna Gora i na sam pomen srpskog imena pada u histerični trans. Zašto?

Najmlađa država Ujedinjenih Nacija ne može da se pomiri s činjenicom da su i jezik i vjera i nacion postojali na njenom tlu i prije podizanja njene zastave na Ist Riveru. Ne može shvatiti da kulturna nasleđa i prožimanja koja potiču iz neposredne blizine i iz neposredne prošlosti treba da joj donesu korist a ne opasne frustracije. Novopriznata ili obnovljena stara crnogorska država nikako da se okrene istinskoj sadašnjosti već uporno insistira na prekrajanju prošlosti u interesu vlastodržačke sadašnjosti. Između nostalgije za starim i oduševljenjem novim vremenima u Crnoj Gori trebalo bi uživati u slobodi kojom se mogu sagledati i ono prošlo i ovo sadašnje. Nevjerovatno je ali istinito da u Crnoj Gora postoji izuzetno mali broj ljudi koji je osvojio tu vrstu slobode. Koji je spreman priznati i ono što je bilo i ono što je sada. Ogromna većina ostaje na relacijama ILI-ILI.

Oni svoj identitet dokazuju antitezom. S jedne strane znaju i potenciraju ono što nijesu. S druge strane očekuju da ih vlast ili opozicija snadbiju spasonosnim argumentima za ono što bi mogli i trebali da budu u novoj državi, kao da oni i njihove porodice nijesu postojali na ovom prostoru i prije te države.

Privrženost totalitarnom sistemu, duhu i načinu razmišljanja u Crnoj Gori toliko je izražena da ne priznaje čak ni one stvari koje su na svakom drugom mjestu očigledne i s minimalnom pameću dokazive. Zato je i crnogorski visoki dom mogao postati prirodno utočište Sartrovog rođaka Žila.

U svijetlu identitetskih pitanja nasleđe totalitarnog sistema u Crnoj Gori postaje opasno groteksno. Žalasno je da svoj identitet Crna Gora, poput Sartrovog rođaka Žila, pronalazi u mržnji, i to prema samoj sebi, prema trećini svoga stanovništva, da ne govorimo o mržnji prema drugom narodu.

Način na koji se počeo izgrađivati crnogorski idnetitet (starom, jednoumnom partijskom platformom sa novim jezikom, novom crkvom, novom istorijom, novim nacionom izuzetnog istorijskog kova) nanosi nepopravljive štete slabašnom crnogorskom građanskom društvu koje nažalost ne uspijeva odoljeti ni u jednom svom segmentu ideologiji neprikosnovene Partije(Koalicije). Oni koji su naslijedili članske karte i metode djelovanja stare Partije nijesu sposobni ili prosto neće da sagledaju uzroke i posledice raspada Jugoslavije. Omamljeni kontinuitetom i lakoćom vladanja oni će uraditi sve da se ne promijeni ništa. Sartrov rođak Žil i dalje će se osjećati prirodnije u crnogorskoj Skupštini nego u književnom djelu. Biće svoj na svome što bi rekao narod.

*Danilo Kiš, Po-etika, knjiga druga, 1974.

Izvor: RANKO RAJKOVIĆ, http://www.in4s.net/