AHENSKA I PRAVOSLAVNA EVROPA

PIŠE DARKO ĐOGO

Iz načina na koji nam se savremena rusofobija plasira kao samorazumljiv uvid u drugačijost Rusa vidljiva je lakoća s kojom se vratila do juče nepoželjna „evrocentričnost“ savremene ahenske kulture

Pogled pun sjaja i gestikulacija Florens Gaub u trenutku u kad objašnjava da Rusi nisu Evropljani savršeno pripadaju današnjici – poput usavršenog androida u distopijskoj naučnoj fantastici, zamjenica direktora Instituta EU za bezbjednosne studije govori ono što je na srcu svima koji udišu konačno oslobođeni agens rusofobije – Rusi nisu Evropljani. Kako se kasnije dopunila, u svojoj tviter apologiji: „77% Rusije pripada Aziji“. Tačka 2 još je zanimljivija – na razlivenom grafikonu prikazani su identiteti shodno „setovima vrijednosti“ prema kojima se procjenjuje ko jeste a ko nije Evropa. Rusija je – baš kao i Srbija, pa i Crna Gora – u „pravoslavnoj Evropi“. Dakle, nije to „prava Evropa“ (kojoj, usput, i dalje, prema Gaubovoj ne pripadaju ni Grčka, Bugarska, Rumunija, ni Sjeverna Makedonija). [restrict]

Ali ne moramo ići ni tako daleko da vidimo dualističku, zapravo manihejsku rekonsolidaciju pripisivanja „Evropi“ i „Aziji“ apriornih „civilizacijskih“ i moralnih prerogativa (u kojoj se, svakako, zna za koga je zadržana strana „dobra“ i „progresa“, a za koga „zla“ i vječite suštinske nazadnosti). Dovoljno je samo pogledati najnoviji tekst jednog od uticajnijih skrivenih političkih agensa u Crnoj Gori danas Miodraga Perovića pod nazivom „Rusija, Evropa i Putin“, da se opet susretnemo sa istom shemom, mada sada prikazanom kroz prizmu unutrašnjeg antagonizma u samoj Rusiji. Tekst pun podataka i detalja koji simuliraju poznavanje procesa i tokova – govori isto što i Gaubova – Rusija mora da bira između Evrope i Azije.

Međutim, iz načina na koji nam se savremena rusofobija plasira kao samorazumljiv uvid u drugačijost Rusa vidljiva je lakoća s kojom se vratila do juče nepoželjna „evropocentričnost“ savremene ahenske kulture. Poslije „Orijentalizma“ Edgara Saida, kao i čitavog niza „postkolonijalnih“ mislilaca (uključujući i Mariju Todorovu i njen „Imaginarni Balkan“), elementarna intelektualna očekivana pristojnost podrazumijevaće otklon od „evropskih kulturnih normi“ kao apsolutnog merituma. Ipak, sveopšta rusofobija koja opet poprima pandemijske razmjere rehabilitovala je „Evropu“ nasuprot koje stoji „azijska Rusija“ Miška Perovića.

Tako se reafirmisala supstancijalna krivica Rusije, zamisao da Rusija nije kriva samo zbog onoga što čini već zbog onoga što jeste. Ima izvjesne pravde u ovoj istorijskoj misaono-retoričkoj regresiji – ahenska Evropa se i u jeziku i političkim ambicijama vratila na pozicije kolonijalizma, odbacujući ličinu asimetrične globalizacije koju je doskora držala na licu. „Azija“ tako postaje evidentni ekvivalent „nepoželjne drugosti“ – ona je naprosto „ne mi“ krivo svojom drugačijošću. Ako je postmodernistički eksperiment do sada ponekad umio da porodi i besmislene kulturološke idolopoklonike pozitivne apsolutne benevolentnosti svake kulture, civilizacije, države, pojave, s time je gotovo – ahenska „Evropa“ se snažno vratila na antagonistički dualizam gdje postoji prvi svijet i planete koje se oko njega okreću. Recimo, Azija.

Kako, međutim, stvari stoje iz perspektive „evroazijske paradigme“? Istinski smisao evroazijske retorike – jer njen nedvosmisleni smisao još uvijek se ne nazire sasvim – nije još raskriven. Ona je trenutno samo bauk androida. U njoj još sasvim nije jasno na koji način se misli „Evropa“, ali ni šta jeste „Azija“. Jer „evroazijstvo“ je pogled na državotvorne tradicije Rusije. „Evroazijstvo“ je i niz fantazmagoričnih parafraza ruske istorije talentovanog i tragičnog Gumeljeva. „Evroazijstvo“ i protestna potraga za dobrim licem „Azije“ nakon gorkog iskustva ahenske Evrope, od ruske religiozne misli do Dugina. Ono što se nazire nije još sasvim kristalizovano. Iz kritike – makar najtačnije – još ne biva sadržaj. Evroazija kao geostrateški način razmišljanja, kao umrežavanje privreda i interesa, postoji i bez misli o duhovnom jedinstvu Rusije i Kine.

Evroazija kao izraz kritičke frustracije, opravdan je odmak od ahenocentričnosti savremene kulture na samrti, samorazumljiv protest protiv okupacije i pražnjenja „evropskog“ imena. Ali da li je ona i nešto više? Da li su Evroazijci i sami često konstruktori, i to konstruktori pod pritiskom, kada se upravo prave kobne greške? Nije li afirmacija „Azije“ kao kontrasta okupiranoj „Evropi“ takođe ime za protest, a ne za sadržaj? Jer samo užasavajuća dijalektika samozaborava omogućava da se, na tragu pozitivne afirmacije „nasljeđa Džingis-kana“ zaboravi i pad Rjazanja i Kulikovska bitka.

Hristolika žrtva drevne Rusije ne smije biti žrtvovana na oltar ma kog, pa makar i geostrateškog interesa. A upravo to se dešava svaki put kada se savezništvo i partnerstvo uzdigne u načelo duhovnog srodstva i prijateljstva.

Ukoliko Evroazija postoji kao metafizički pojam, onda je „Azija“ koju Rusija nosi u sebi – Azija Jerusalima i Mala Azija Halkidona i Nikeje, Efesa i Ponta. Svakako da je svaka kultura, pa i ona dalekoistočna prijemčina za hrišćansku poruku, ali nije gradivna za ruski identitet. U tom smislu je mogućnost sinteze daleke Azije u ruski civilizacijski obrazac zavisna od prijemčivosti samih azijskih naroda za hrišćanski karakter ruske civilizacije. Nikolaj Ljeskov je u svojoj izvrsnoj pripovjeci „Na kraju sveta“ pokazao da postoji jedna inherentna hristočežnjivost i u čovjeku iz Sibira. Ona otvara mogućnost komunikacije sa Azijom ne na račun zaborava Kulikovog polja već na tragu hristočežnjivosti svakog čovjeka, svake kulture. „Azija“, kao i „Evropa“, ima raznih. Evroazija zato ima smisla ne kao poricanje Evrope i apoteoza bilo koje Azije već kao ohristovljenje najboljeg i u Evropi i Aziji.

U čemu se sastojala pragreška zapadne kulture, onog nasljeđa koje sebe samo uz sve više oklijevanja naziva „hrišćanskim“? Da li u onoj, odavno primjećenoj, samozaljubljenosti subjekta, stalnoj putanji „Zapada“ na kojoj se, uz sve kopernikanske i ine okrete, onaj koji misli osvrtao oko sebe samo toliko koliko da vidi predmet svog mišljenja i doživljaja, ne poimajući da još prije mišljenja o sebi i svijetu – nas čeka Lice Drugoga (kako bi rekao Emanuel Levinas)? Da li je Evropa započeta onda kada je prihvatila da je moguće i misliti i živjeti „kao da Hrista nema“ (remoto Christo) – dakle, još u jeku srednjovjekovne impozantne strukture postojanja i moći?

Evroazija, međutim, ne smije zaboraviti – upravo zato da u svojoj hristocentričnosti ne bi ponovila stranputice izdišuće posthrišćanske „Evrope“ – da ona sama ne smije biti samo varijacija na temu, samo nova verzija sintetičke civilizacije uspješnosti u kojoj bi Hristos opet zadobio dekorativno mjesto. Takva geostrateška Evroazija bi možda bila još praktičnija, jer bi nas vraćala u šator Velikog Hana u kome su sinkretistički poredani Buda, Muhamed, božanstva svih osvojenih plemena i među njima neka predstava Hrista.

Ali čemu takva Evroazija? Supermarketi ideja, bogova i ljudi postoje i mimo nje – a ako je uspješnost tržišnog sinkretizma mjerilo, onda teško da bilo šta može da nadiđe organsku dezorijentaciju bogova, smislova, demona i besmislova svojsvenu savremenoj „evropskoj“ civilizaciji. Budućnost te Evrope će, izgleda, u demografskom smislu, ipak zavisti od Azije i mogućnosti da ipak osmisli neki integrativni model prihvatljiv za posthrišćane bez uvjerenja i stanovništvo budućnosti sa uvjerenjima.

Budućnost Rusije, u kojoj i dalje dremaju ahenski toksini uneseni još tokom 19. i 20. vijeka, ali u kojoj postoje vrjednosni parametri na osnovu kojih je moguće ponovo izgraditi narod, zavisiće od nje same, od pronalaska smisla, od mogućnosti samoinspiracije, kako bi rekao Peter Sloterdijk. Samoinspiracija se možda naziva Evroazijom. Ali samo pod uslovom da se Evroazija mjeri zavjetom Rusije, u čijem središtu stoji Novi Zavjet. Dakle, iz smisla je moguće stvoriti geopolitičku paradigmu, ali ne i suprotno. Ahenska Evropa se vraća dualizmu „Evrope“ i „Rusije“, svom kolonizatorskom manihejstvu. Za Rusiju je antagonizam Evrope i Azije neprirodan. Ona, ukoliko u punom obimu reaktivira svoje hrišćansko nasljeđe, ne mora da bira.

[/restrict]