Ljudi za sva vremena

Piše Obrad Ković

Kako se prelazi krivudavi put od jugoslovenskih antifašista do zastupnika i funkcionera osamostaljene hrvatske države, koja je, proklamujući ustaški nacifašizam u „domovinskom ratu“ devedesetih godina dvadesetog veka, uz pomoć zapadnih saveznika, oružanim proterivanjem svojih državljana s njihovih vekovnih ognjišta „konačno rešila srpsko pitanje“, a zatim je nagrađena prijemom u Evropsku uniju? Značajne odgovore na ovo pitanje daju životne i radne biografije hrvatskih političara Budimira Lončara i Stjepana Mesića

Građansko-verski rat u SFR Jugoslaviji započeo je 1991. godine posle bezuspešne „mirotvorne“ šetnje predsednika jugoslovenskih republika od Splita do Sarajeva i njihovog neuspešnog dogovaranja o dostojanstvenom raspletu krize. Slovenija i Hrvatska započele su tada „razdruživanje“ od Jugoslavije.
I pored upozorenja državnog sekretara SAD Džejmsa Bejkera da njegova vlada, navodno, „neće priznati jednostrane secesionističke odluke“, slovenačke paravojne snage su 27. juna 1991. godine u izrežiranom sukobu javno ispalile prve hice na polunaoružane vojnike JNA i njihove starešine koje je na uzurpirane jugoslovenske granice uputila Savezna vlada.
Rat je potom uveliko tinjao i razbuktavao se i u Hrvatskoj. Iz hrvatskog Ustava su, prethodno, izbačeni Srbi kao dotadašnji konstitutivni narod ove republike. Hrvatski Sabor je promenio i državne simbole; u grb i zastavu vraćeni su simboli nacifašističke Nezavisne Države Hrvatske. Lider hrvatskog nacionalnog pokreta, nekadašnji general JNA Franjo Tuđman izjavljuje da je Pavelićeva ustaška NDH izraz istorijskih stremljenja hrvatskog naroda, a srpski narod u Hrvatskoj, u strahu od ponavljanja genocida iz ustaških vremena, organizuje oružanu samoodbranu. [restrict]

(PRED)RATNI PLANOVI U namerno zamućenoj situaciji u Jugoslaviji, višenacionalnoj i višekonfesionalnoj složenoj državnoj zajednici, hrvatski kadrovi i njihov lobi držali su tada najvažnije resore. Učinjeno je to, po svoj prilici, veoma smišljeno. Kao kad se kartaju profesionalci, „kadrovske karte“ su tako poređane da savezna država nije bila u stanju da organizovano i snažno odgovori izazovima separatizma. Vredelo bi, svakako, analizirati ko je baš u to vreme (i zbog čega) bio na najuticajnijim jugoslovenskim državnim funkcijama.
Na čelu Predsedništva SFRJ bio je Stjepan Mesić, Saveznog izvršnog veća Ante Marković, Ministarstva inostranih poslova Budimir Lončar, JNA Veljko Kadijević, savezne Državne bezbednosti Zdravko Mustać… Većina ovih kadrova i njihovih pomoćnika, vreme je to pokazalo, uz pomoć Zapada – posebno Sjedinjenih Američkih Država koje su se ponašale kao neprikosnoveni gospodar sveta – odigrala je značajnu ulogu u događajima koji su usledili. Nemačka je odmah pružila podršku jugoslovenskim separatistima i, zajedno s Vatikanom, prva priznala ratom otcepljene republike Sloveniju i Hrvatsku.
Pre nego što su započeli oružani sukobi na jugoslovenskom prostoru, u političkim kuhinjama velikih sila „kuvali“ su se ratni planovi o kojima su pojedini vodeći kadrovi Jugoslavije bili ne samo dobro obavešteni već su i pripomogli u njihovom pripremanju.

LUKAVI DALMATINAC Nema sumnje, recimo, da je i Budimir Lončar, kao čovek u čijim je rukama bilo kormilo jugoslovenske spoljne politike, znao šta se događa u svetu i šta će se dogoditi u njegovoj državi. Ovaj „lukavi političar iz Dalmacije“ (kako ga je u feljtonu „Diplomatija kao sudbina“, u „Politici“ od 6. avgusta 2021, nazvao jugoslovenski diplomata Vladimir Prvulović), bio je u predvečerje rata proglašen „izdajnikom svoga, hrvatskog naroda“, da bi potom, sigurno ne bez saglasnosti Hrvatske, od 1993. do posle 2000. godine obavljao dužnost specijalnog izaslanika generalnog sekretara OUN za Pokret nesvrstanih, a zatim je opet postao aktivni činilac hrvatske spoljne politike – kao specijalni savetnik predsednika Hrvatske Stjepana Mesića.
Kao snalažljiv čovek u svim vremenima, Budimir Lončar je u komunističkoj Jugoslaviji (u KPJ se učlanio tek 1945. godine) napredovao vrtoglavom brzinom. Najpre je radio u JNA, a zatim 1950. prelazi u diplomatiju i obavlja poslove konzula, ambasadora, zamenika sekretara i saveznog sekretara za spoljne poslove od 1987. do kraja 1991. godine. Pri tome se, što je zanimljivo, u njegovoj službenoj biografiji ne spominje školska sprema. „Ovakva karijera“, napisao je Prvulović, „skoro da je nezabeležena u svetskim diplomatskim razmerama“…
Da je Budimir Lončar aktivno učestvovao u razgradnji sopstvene savezne države, čiju je diplomatiju tada zvanično vodio, potvrdio je on sam 28. oktobra 2006. u intervjuu zagrebačkom „Jutarnjem listu“, kada je istakao da je navodio vodu na mlin hrvatskog viđenja političkih odnosa i razrešenja tadašnje duboke jugoslovenske krize. „Još kao jugoslavenski ministar spoljnih poslova borio sam se da se republičke granice u zemljama bivše Jugoslavije priznaju kao međudržavne granice“, izjavio je Lončar i objasnio kako je u jesen 1991. lordu Karingtonu „posebno ukazivao na nužnost da se polazi od Ustava iz 1974. godine“.
Karington je posle toga predložio reorganizaciju jugoslovenske federacije po principu samoopredeljenja tako da svaka republika ima pravo na osamostaljenje ili udruživanje s drugom. Lončar je dalje tvrdio kako su njegovi razgovori s Karingtonom, a najpre onaj višečasovni u četiri oka u dubrovačkoj vili „Orsula“ 15. septembra 1991. godine, „imali uticaja na dalji razvoj Konferencije o Jugoslaviji, posebno na imenovanje Badinterove komisije koja je republičke granice pretvorila u međunarodno priznate i pravno utemeljila jednakost svih država naslednica bivše SFRJ“.

KONAČNO REŠENJE SRPSKOG PITANJA Budimir Lončar je, kao čovek za sva vremena, prešao krivudavi put od deklarisanog jugoslovenskog antifašiste do spoljnopolitičkog zastupnika hrvatske države, koja je u „domovinskom ratu“ devedesetih, nastavljajući tradiciju ustaške NDH, uz pomoć moćnih saveznika, u akciji „Oluja“ etničkim čišćenjem „konačno rešila srpsko pitanje“. Iz Hrvatske je prognano više stotina hiljada Srba – u Srbiju, Republiku Srpsku i u zemlje širom sveta.
U Hrvatskoj se, naime, prema popisu stanovništva 1991. godine kao Srbi izjasnilo 584.663 državljana, a procenjuje se da je tada, zajedno s Jugoslovenima koji su u predratnom strahu prikrivali svoje srpsko poreklo, živelo oko 700.000 Srba. Na popisu 2011. godine kao Srbi izjasnilo se preko 186.000 građana (što, prema Vikipediji, iznosi samo 4,36 odsto od ukupnog broja stanovništva Hrvatske).
A dok je država Hrvatska još bila pred vratima Evropske unije, dobio je Budo Lončar priliku da, kao tumač spoljne politike svoje nove države, na tri stranice u beogradskom NIN-u (od 9. 7. 2009), iznese poglede na „euroatlantske integracije“. U intervjuu pod naslovom „Vreme za novo poglavlje“, hrvatski diplomata naglašava da ove integracije predstavljaju „povijesnu šansu za novo poglavlje u odnosima Hrvatske i Srbije, kao i cijele regije“, a zatim biranim rečima podseća svoje istomišljenike i saradnike u Srbiji, i srpske čitaoce, na potrebu uzajamnog poštovanja teritorijalnog integriteta novonastalih država i usmerava ih na „istinsku privrženost zajedničkim europskim vrijednostima… Upravo zbog te europske integracije“, istakao je, „moramo se osloniti i na ono što je bilo vrijedno u našoj zajedničkoj prošlosti, od pobjede nad fašizmom do ostvarenja u okviru zajedničkog kulturnog prostora. Poznato je da je antifašizam osnova na koju se oslanja europsko ujedinjavanje, odnosno projekt Europske unije.“
Da li je antifašizam (i to kakav antifašizam) doista ona osnova na koju se oslanja evropsko ujedinjavanje? Lončareva poruka upućena srpskom narodu, koji je podneo velike žrtve u borbi protiv fašizma, zvuči ipak neubedljivo ako se zna da je, u stvari, reč o interesima velikih sila u novim geostrateškim podelama sveta. Da je u pitanju antifašizam, ne bi se moglo desiti da zapadne zemlje pobednice nad fašizmom u Drugom svetskom ratu zaborave svoje verne ratne saveznike Srbe i da u Evropsku uniju brzometno budu primljeni svi saveznici Hitlera i Musolinija.
Tako je i Hrvatska, koja u ratnim devedesetim godinama 20. veka nije krila da baštini tekovine Pavelićeve ustaške NDH, nagrađena prijemom u Evropsku uniju, u prvim posleponoćnim minutima 1. jula 2013. godine.
Lepe, diplomatski uglađene reči Budimira Lončara, specijalnog savetnika hrvatskog predsednika Stjepana Mesića, upućene u ovom NIN-ovom intervjuu srpskoj javnosti, zvučale su tada dobronamerno i obećavajuće. Dok je najavljivao „novo poglavlje“ u odnosima dojučerašnjih protivnika, Lončar je samo sledio politiku hrvatske države koja je tada, prilagođavajući se novoj situaciji, preporučivala sebe kao „demokratsku“ i „tolerantnu“, da iz predvorja kandidata što brže bude primljena u zapadnoevropsku zajednicu naroda. A kada je postala članica EU, osokoljena Hrvatska vratila se svojim ustaškim, nacifašističkim korenima…

ZAJEDNIČKI ZADATAK Uobičajeno je, međutim, da se istinitost izgovorenog procenjuje i pitanjima: ko, kome, u čije ime, saopštava politička uverenja?
I tako se dolazi do neminovnog saznanja kako nije slučajno to što su se ova dva političara, Stipe Mesić i Budo Lončar, našli na zajedničkom zadatku. Mesić je menjao svoja javna politička uverenja od prilike do prilike. Učestvovao je u „hrvatskom proljeću“ još sedamdesetih godina 20. veka, a u ulozi pouzdanika Franje Tuđmana, ranih devedesetih, kao predsednik Predsedništva SFRJ odigrao je značajnu ulogu u rasturanju Jugoslavije. Ostalo je upamćeno njegovo javno izgovoreno priznanje: „Mislim da sam obavio zadatak, Jugoslavije više nema.“
Ljuljuškao se tada Stjepan Mesić na talasima ustaštva i hrvatskog nacionalizma. Pri kraju svog predsedničkog mandata, u obraćanju javnosti u Institutu za jugoistočnu Evropu u Berlinu, on je (u februaru 2010) kao navodni antifašista, zamerio samom sebi što se „dao u nekoliko trenutaka zavesti tom atmosferom“. Priznao je to pošto je 2007. otkriveno da je, 15 godina ranije, prikupljajući novac među hrvatskim iseljenicima u Australiji, s njima pevao pesme koje veličaju ustaške zločince iz Drugog svetskog rata.
Na video-zapisu je tada ostalo zabeleženo kako iseljenicima objašnjava da „mi nemamo šta kleknuti u Jasenovcu“, te da su u Drugom svetskom ratu „Hrvati dva puta pobijedili; jednom kao ustaše i drugi put kao partizani, a ostali samo jednom“.
Kada se ukazala prilika za prijem Hrvatske u Evropsku uniju, kao tadašnji predsednik ove države Stjepan Mesić postao je „vatreni zagovornik antifašizma“, „europske demokracije“ i nosilac „detuđmanizcije“, da bi posle prijema, a pri kraju svog predsedničkog mandata, ovaj čovek promenljivih uverenja opet „okrenuo ćurak“. Pošto je dodelio odlikovanja pripadnicima hrvatskog lobija u Srbiji, Mesić je pohitao u južnu srpsku pokrajinu i iz samoproglašene „države Kosovo“ (koju je među prvima priznala njegova Hrvatska) uputio otrovne strele prema Srbiji. Da bi iza sebe ostavio jasnu situaciju, Mesić je zatim, na opšte zgražanje, pomilovao ratnog zločinca i decoubicu Sinišu Rimca, i potom zapretio da će vojnom intervencijom napasti Republiku Srpsku i preseći koridor u Posavini ako Srpska raspiše referendum o osamostaljenju.
I dok se na kraju svog predsedničkog mandata trudio da se prikaže kao tvrdi hrvatski nacionalista, kad je otišao u penziju opet je (po ko zna koji put) okrenuo list. Ovog puta se okomio na hrvatske nacionaliste-crnokošuljaše nazivajući ih „političkim strašilima“, uz napomenu da je „ustaški režim u Drugom svetskom ratu okaljao hrvatsko ime“. Ove reči Stipe Mesić izgovorio je 27. jula 2011. u ličkom selu Srbu, gde je 1941. započeo partizanski ustanak protiv ustaške NDH. Hrvatski nacionalisti, kojima je on takoreći do juče bio predvodnik, nisu mu to zaboravili. Na ostrvu Hvaru, posle nekoliko dana, pojavili su se grafiti s Mesićevim likom sa četničkom šajkačom na glavi i natpisom – „Juda“.
Na talasu osude ustaštva i fašizma penzioner Stjepan Mesić postao je počasni predsednik SABA (Saveza antifašističkih boraca i antifašista) Hrvatske. A onda je, krajem januara 2017, na Jutjubu osvanula njegova izjava iz 1992. godine kojom je poricao ustaške zločine u Jasenovcu, tvrdnjom da je to bio „radni logor“ i da su ljudi koji su bili u njemu „praktično spaseni od smrti“. I ponovo se Mesić našao na udaru kritike, tako da je ubrzo podneo ostavku na zvanje počasnog predsednika SABA, naglašavajući tom prilikom da je i dalje privržen antifašizmu kao sistemu vrednosti. Istakao je Mesić tada da njegova „privrženost borbi protiv galopirajuće fašizacije Hrvatske, ni na koji način, a najmanje objavljivanjem snimaka starih 25 godina, neće biti poljuljana“. Mesiću bi, istine radi, kao dobrom i dugogodišnjem poznavaocu domaćih prilika, trebalo ipak verovati da je u Hrvatskoj opet nastupilo vreme „galopirajuće fašizacije“!

VRAŽJA PUKOVNIJA Sposobnostima političkog preobražavanja u raznim situacijama, Stjepan Mesić neodoljivo podseća na svog prezimenjaka, prema pisanim internet-izvorima, strica Marka Mesića (Stjepanov otac Dragutin bio je Markov brat). Marko Mesić, artiljerijski potpukovnik bivše jugoslovenske vojske, bio je poslednji komandant 369. hrvatske pukovnije koja se u Drugom svetskom ratu borila na nemačkoj strani pod Staljingradom. Ovu zloglasnu ustašku jedinicu, zbog njene surovosti, nasilja i pljački, ukrajinski seljaci nazivali su „vražjom pukovnijom“. Publicista Dragan Kljakić objavio je knjigu „Ustaška legija pod Staljingradom“. Iz ove knjige, koja je doživela više izdanja, čitaoci saznaju da je poslednji komandant 369. pješačke pukovnije Marko Mesić istakao belu zastavu i položio oružje u Staljingradu. Mesić je sproveden u logor političkih zarobljenika u Krasnogorsk, gde je saslušavan i „obrađivan“. „Kada je ’prevaspitan’“, ističe Kljakić, „Mesiću je ponuđen mandat za formiranje i organizaciju jugoslovenske jedinice za borbu protiv nemačkih trupa.“ Mesić je prihvatio tu ideju i postao je komandant jedinice. Ova novoformirana jedinica nazvana je Prva brigada NOVJ u SSSR-u i ona je u sastavu Crvene armije učestvovala u oslobađanju Jugoslavije. „Mesić je“, piše Kljakić, „završio komandantsku karijeru u oslobođenom Beogradu, 18. novembra 1944. godine, kada je njegova brigada zauvek napustila organsku vezu sa Crvenom armijom i pridružila se jedinicama NOVJ. (…) Kasnije je penzionisan.“

APEL 88 Ali vratimo se Budimiru Lončaru. Biti specijalni savetnik Stjepanu Mesiću, čoveku s toliko lica, mogla je očigledno postati samo ličnost sličnih, promenljivih političkih uverenja.
I dok je Stjepan Mesić, zbog svojih nekontrolisanih izjava, povremeno bivao izložen javnim kritikama, bivši šef SFRJ diplomatije je u javnim istupima vešto skrivao svoja politička opredeljenja. Zbog toga, posle odlaska u penziju Stjepana Mesića, nije prestala politička karijera vremešnog Budimira Lončara. Hrvatski predsednik Ivo Josipović zadržao ga je u svom kabinetu, takođe na mestu specijalnog savetnika. I opet se intervju s Budimirom Lončarom pojavio u beogradskoj štampi. Pred svečani skup povodom pedesetogodišnjice Pokreta nesvrstanih, 5. i 6. septembra 2011. godine u Beogradu, u listu „Pravda“ (2. septembra) izneo je svoje viđenje pokreta. A učesnike skupa pozdravio je kao specijalni izaslanik generalnog sekretara UN za nesvrstanost.
Ponovo su se, na kraju 2019. godine, na istom zadatku, među potpisnicima takozvanog Apela 88, našli Stjepan Mesić i Budimir Lončar. Ovaj apel obznanjen je kao podrška crnogorskom predsedniku Milu Đukanoviću i njegovom režimu posle donošenja zakona kojim se otimaju srpska crkvena imovina i srpske svetinje u Crnoj Gori. Među potpisnicima Apela 88 našli su se Mesićevi i Lončarevi istomišljenici, prepoznatljivi kao razbijači nekadašnje zajedničke države – druge Jugoslavije: Milan Kučan, Bogić Bogićević, Raif Dizdarević, Haris Silajdžić, Čedomir Jovanović, Azem Vlasi, ali i zagovornici tzv. druge Srbije – Latinka Perović, Sonja Biserko, Svetislav Basara, Nenad Čanak, Nikola Samardžić, Biljana Srbljanović i drugi.
Potpisivanjem ovog apela, Mesić i Lončar opet su se našli na zajedničkom zadatku sa svojim političkim saborcima.

[/restrict]

Iz rukopisa knjige „Tragovi sutrašnjice“