Likovna povest Velikog rata

Izložba Dragana Martinovića u Galeriji „Lazar Vozarević“

Kada je izgledalo da je nemoguće otići dalje, jer se iscrpeo realizam antike, renesanse, baroka, 19. veka, „hladnog pogleda“ između dva svetska rata (najbolje predstavljen u estetici nemačkog pokreta „Nova stvarnost“), kao i socrealizam i hiperrealizam, ovaj umetnik je učinio nemoguće, stvorio je nov stil

Do 31. avgusta u novoobnovljenoj, uglednoj Galeriji „Lazar Vozarević“ u Sremskoj Mitrovici, u svim njenim salama, traje nesvakidašnja izložba slika i slika-objekata. Reč je o postavci koju čini 160 dela Dragana Martinovića (Bogatić, Mačva, 1957). Martinović, za prijatelje Martin, jedan je od najvećih živih srpskih slikara, čija svaka aktivnost privlači pažnju. On je neosporni autoritet i zato se uvek s pažnjom sluša i gleda ono što ima da predstavi. Zašto je toliko značajan? Pre svega zbog vanrednog slikarskog umeća, koje je privlačilo pažnju i japanskih galerista i zbog pređenog slikarskog puta, iskustva koje je stekao i pretočio ga u likovna dela. Slikajući od detinjstva, usavršavao se u Mačvanskoj slikarskoj školi Milića od Mačve, zajedno s poznatim i veštim majstorima poput Mikana Aničića, Dejana Ulardžića, Nenada Stankovića i Dejana Kojića. Milić od Mačve im je usadio ljubav za zanatsko, virtuozno izvođenje umetničkog dela, ali je samo Martinović otišao korak dalje, možda i zato što je radeći kao scenograf u Šabačkom pozorištu imao duhovni uzor u jednom od najboljih i najzanemarenijih srpskih slikara u 20. veku, kakav je Vladislav Lalicki. Zahvaljujući tim iskustvima, bez kojih se ne može razumeti ova izložba i njegov opus, Martinoviću je pošlo za rukom nešto skoro nemoguće. S Radetom Stankovićem iz Šapca, ali nezavisno od njega i s dalekosežnim uticajem, tvorac je u istoriji različitih formi realizma potpuno novog i originalnog stila. Stvaralac je, svedok i (kao učitelj i profesor) saučesnik, u svetu samosvojne pojave srpskog realizma, tj. zavičajnog realizma. Kada je izgledalo da je nemoguće otići dalje, jer se iscrpeo realizam antike, renesanse, baroka, 19. veka, „hladnog pogleda“ između dva svetska rata (najbolje predstavljen u estetici nemačkog pokreta „Nova stvarnost“), kao i socrealizam i hiperrealizam, on je učinio nemoguće, stvorio je nov stil. Dragoš Kalajić je mislio da će u Beogradu nastati novi svetski stil u slikarstvu, u jedinstvu futurizma i vizionarskog slikarstva, ali se to nije dogodilo, već je krajem prošlog veka u Sremskoj Mitrovici nastao zavičajni realizam. Martin ga razvija sa svojim saborcima u slikarskoj grupi „Esnaf“ i sa studentima Akademije klasičnog slikarstva Edukons univerziteta u Sremskoj Kamenici, na kome je profesor i gde je bio i dekan.

[restrict] Zašto bi realizam bio toliko bitan za nas? Uz fantastičnu umetnost postmedialnog određenja to je najvažnija nacionalna stilska formacija, likovno obeležje koje neprekinuto traje od majstora 19. veka do najmlađih urbanih realista ohlađenog i uveličanog prizora. Sa zavičajnom varijantom, „srpskom likovnom seljačkom revolucijom“, rečeno jezikom ustanika, Martinović i njegovi drugovi u umetnost su uneli ljubav za zemlju, krv i tlo, miris sela, toplinu predmeta i doma, osećajnost i intimizam, kada potpuno nestaju iz postdemokratske otuđene i hladne umetnosti, okrenute tehnici i zatiranju osećajnog elementa u umetnosti. Martin je slikarstvu vratio ne samo jasno uspostavljenu duhovnu vertikalu već još više kulturu sećanja, istoriju, mikroistoriju ličnog i pojedinačnog, ličnosni i pravoslavni sloj. Njegovim slikama u prvi plan stavljena je kultura običaja, krsne slave, atmosfere, predaka i baštine, pre svega ruralne, što dolazi do izraza i na izložbi u Galeriji „Lazar Vozarević“.
Slike i slike-objekti na njoj posvećeni su velikoj temi, koja nije bila povod savremenim stvaraocima. Reč je o Prvom svetskom ratu i „Izložbi povodom 100 godina od Velikog rata“, kako je naslovljena. To što Martinović ima da poruči nadaleko se čuje, pa su na izložbu hodočastili i pojedini stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda. Ovakvu originalnu varijantu realizma cenio je i Dragoš Kalajić, kao slikar posve drugačijeg usmerenja, pa je Martinoviću i njegovom najboljem učeniku Goranu Mitroviću organizovao velike izložbe u beogradskoj Galeriji „Progres“. Izložba nadahnuta temom Prvog svetskog rata nastala je tokom pet godina posvećenog rada, analitičkog i studioznog, na osnovu izučavanja istorijske i arhivske građe, po metodu slikarevog uzora Paje Jovanovića, koji se pomno pripremao za svoje istorijske kompozicije, proučavajući artefakte po muzejima. Nisu, međutim, naslikane bitke, u duhu srpskih ratnih slikara, niti istorijske rekonstrukcije akademskog realizma, u stilu Paje Jovanovića i Uroša Predića. Ostvarenja na izložbi trag su istorije doživljene intimno i s pijetetom, što ne znači da na njima nema i nečeg monumentalnog. Izložba je predstavljena u više od sto srpskih gradova, ali još nije u Beogradu. Slikar je otišao korak dalje od uobičajene štafelajne poetike. Umesto klasičnih uljanih slika na platnu, ostvario je najviše slike-objekte, po čemu je takođe poseban. Pojavljuju se na postavci u Sremskoj Mitrovici slike u formi krsta, druge ugrađene u ramove starih prozora, neke u vidu tarabe ili preslice, pojedine u formi ćiriličkih slova cele srpske azbuke, a ima ih i apliciranih na starim koferima ili u posebno projektovanim ramovima kao estetskim produžecima slike. Na neobičan, starinski način, ta su ostvarenja savremena jer se klasičnim slikarskim jezikom i zanatom obraćaju sada već stogodišnjoj pojavnosti asamblaža i objektne umetnosti, vrednujući ih na nov način, iz srpske vizure. Na pojedinim slikama aplicirane su i stare porodične fotografije. Pomirivši na izložbi prošlost i sadašnjost, slikar je s pet ciklusa („Mali zadušnici“, „Čuvari ognjišta“, „Oči nade“, „Ostajte ovde“ i „Sveto pismo“) zajedno himnički označenih kao „Vostani Serbie“, predstavio istoriju svoje zemlje, patnje i radosti ratara i ratnika i njima najbližih, porodice, dece, sveštenika i muzičara, zajedno sa životinjama koje su delile ljudsku sudbinu u ratnim uslovima. Jasno je da to nije priča samo o Prvom svetskom ratu već o svim našim ratovima i kosovskom zavetu, pa otuda na ćiriličkim slovima srpski manastiri čija imena počinju tim slovom. Martinović je srpsku istoriju shvatio kao tragičnu, herojsku, jedinstvenu i dirljivu, te stoga na njegovim delima nema krvi ni ranjenika već samo tihe tuge i sećanja. Od bačenih tela u plavu grobnicu Krfa on pravi poeziju, kao i od borbe u šančevima. Istovremeno je to i likovna povest ovog naroda za velikim zamahom, izraz njegovih nada i čežnji koje se malo menjaju s vremenom, jer se i istorija ponavlja. On slika skrivena osećanja, male lične događaje, materinstvo, detinjstvo i krsne slave koje sa svećicom i ikonicom borci proslavljaju u rovu. Po tom ljudskom, osećajnom naboju u svom likovnom zaveštanju Dragan Martinović nije faktograf već umetnik, tim dragoceniji što se u savremenoj umetnosti forsira samo mentalni nivo dela. Nikada novije srpsko slikarstvo nije imalo majstora koji s toliko veštine i sigurnosti brani najvrednije, što štiti i čuva generacije kroz vekove – neuporedivu tradiciju. [/restrict]