KAMEN OKO VRATA SPC

Šta je pozadina težnje Bugarske crkve da se nametne kao majka crkva nepriznatoj MPC, te ko je sve, shodno svojim interesima, uključen u rešavanje makedonskog crkvenog pitanja?

Kako pitanje statusa nepriznate Makedonske crkve nije pomenuto prilikom posete ruskog patrijarha Kirila Sofiji marta ove godine, činilo se da je Bugarska crkva ozbiljno shvatila upozorenje pet pomesnih pravoslavnih crkava i odustala od nekanonskog delovanja na teritoriji jurisdikcije SPC pravoslavne Ohridske arhiepiskopije. Nedugo zatim, na Uskrs, ova pretpostavka se pokazala neosnovanom. Na veliki pravoslavni praznik, uz blagoslov patrijarha Neofita, zvanična delegacija Bugarske pravoslavne crkve je, suprotno kanonima, predala blagodatni oganj iz Jerusalima delegaciji samoproglašene Makedonske pravoslavne crkve. Time je stavila do znanja da ne priznaje postojanje bilo kakvih istorijskih i crkvenih srpsko-makedonskih veza, kao i da je ona jedini poželjni zastupnik u rešavanju pitanja autokefalnosti MPC.

Šta se krije iza težnje Bugarske crkve da prisvoji ulogu majke crkve u odnosu na nepriznatu MPC, da li i koji interes u tome vidi Carigradska patrijaršija, te da li je tek isključivanjem postojanja SPC na teritoriji Makedonije moguće zaokružiti NATO projekat?

ANTIISTORIJSKI I ANTISRPSKI Ova protivkanonska odluka Bugarske crkve, smatra pravni istoričar dr Zoran Čvorović, izvorno je deo atlantističkog projekta rešavanja svih spornih aspekata makedonskog pitanja.

„Makedonija treba dobije novi antiistorijski melting pot identitet i kao takva bude uključena u evroatlantsku zajednicu. Pri formiranju novog identiteta atlantističke Makedonije Zapad je, čini se, preuzeo kurs međuratne hrvatske politike prema makedonskom pitanju. Svi oni su makedonski identitet oblikovali kao antisrpski, negirajući postojanje bilo kakvih istorijskih, narodnosnih i crkvenih srpsko-makedonskih veza. Pošto je protivan istorijskim činjenicama, takav identitet je ne samo veštački već i duboko antimakedonski. O tome najbolje svedoči proalbanska i probugarska politika premijera Zaeva. Kao što mu ne smeta da Makedonija u jezičkom smislu postane nova albanska država, tako mu nije smetalo da se prošle godine u Sofiji službeno pokloni spomeniku cara Samuila, koji je stolovao u Ohridu, dok na spomeniku stoji da se radi o bugarskom caru.“

Uzurpacija statusa majke crkve od strane BPC ima isti, zaključuje Čvorović, antiistorijski i antisrpski cilj, jer eparhijama u Makedoniji majka crkva može jedino da bude Srpska crkva, pošto su one u njenom sastavu od 1920. godine, a pre 1776. bile su u sastavu Pećke patrijaršije.

Ali priča o sticanju autokefalnosti MPC se ne završava samo na pretenzijama Bugarske crkve i Carigrada, te grubom narušavanje kanona Pravoslavne crkve i falsifikovanju istorijskih činjenica. Daleko opasnije je ono na šta nas u svom autorskom tekstu Kritički osvrt na „Predlog Komisije za promenu Ustava SPC“ upozorava dr Miodrag Petrović. Podsećajući na činjenicu da je Srpska pravoslavna crkva stavivši pod svoje okrilje ohridskog arhiepiskopa, koji je u njoj, pored arhiepiskopa pećkog kao patrijarha, još jedan arhiepiskop, prekršila ono što nam je od Svetoga Save predato, on naglašava da je ona time sebi okačila o vrat i vodenički kamen. A evo zašto.

„Ohridska arhiepiskopija je osnovana skoro punih sedam vekova pre osnivanja Autokefalne arhiepiskopije srpske. Osnovao ju je 535. godine car Justinijan I (527–565) kao papski vikarijat. Pod jurisdikcijom Rimske crkve ostala je sve do 732. godine. Tada ju je car Lav III Isavrijanac (717–741) stavio pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije. U vreme velikog župana srpskog Stefana Nemanje (1166–1196) srpske zemlje su u crkvenoupravnom smislu bile pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije. Osnivanjem i dobijanjem autokefalnosti Srpske arhiepiskopije, blagodareći trudu i mudrosti Svetoga Save, ukida se jurisdikcija Ohridske arhiepiskopije u srpskim zemljama. Sada je Ohridska arhiepiskopija autonomna, ali u sastavu Srpske pravoslavne crkve na osnovu Tomosa Svetog arhijerejskog sabora (AS br. 16/zap. 170 od 24/11. maja 2005. godine).“

OPASNI MODELI Situaciju dodatno komplikuje ponuđeni Predlog Ustava SPC po kome su „Arhijereji Pravoslavne Ohridske Arhiepiskopije članovi Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve – Pećke Patrijaršije bez prava glasa“ (čl. 36, st. 2).

Međutim, napominje Miodrag Petrović, iako su ti arhijereji lišeni prava glasa pri zasedanju Svetog arhijerejskog sabora, s druge strane, dato im je veće pravo – da mogu biti članovi Izbornog sabora pri izboru „Arhiepiskopa pećkog, Mitropolita beogradsko-karlovačkog i Patrijarha srpskih i pomorskih zemalja“ (čl. 30, st. 2).

„I više od toga. Naime, episkopima Ohridske arhiepiskopije dato je pravo da mogu biti birani za patrijarha Srpske pravoslavne crkve (čl. 29). Ali u izboru ’Arhiepiskopa ohridskog i Mitropolita skopskog’, koga bira ’Sveti Sinod Pravoslavne Ohridske Arhiepiskopije’, nije predviđeno da iko od arhijereja Srpske pravoslavne crkve sudeluje, izuzev što ’njegov izbor potvrđuje Patrijarh srpskih i pomorskih zemalja’ (čl. 11, st. 3). Ništa se ne kaže šta biva u slučaju da patrijarh srpski ne potvrdi njegov izbor. Propisano je da se Ohridska arhiepiskopija ’upravlja svojim Ustavom, koji potvrđuje Sveti Arhijerejski sabor Srpske Pravoslavne Crkve – Pećke patrijaršije’ (čl. 11, st. 2), ali se ni tu ništa ne kaže šta biva ako Arhijerejski sabor to ne potvrdi. Nimalo slučajno ne postavljam ta pitanja, jer imam u vidu da je u istoriji Crkve Hristove sujeta pojedinaca umela prkosno da izaziva raskole, kojih nije bilo malo. Šta sutra nekog slavoljubivog episkopa Ohridske arhiepiskopije, koji je izabran za patrijarha Srpske pravoslavne crkve (čl. 29) može da spreči u nameri da se u ime onog ’da svi jedno budu’, uz to imajući u vidu i veoma značajnu istorijsku prošlost Ohridske arhiepiskopije, prikloni rimskom papi, pod čijom je jurisdikcijom bila dva veka kao vikarijat; ili carigradskom patrijarhu koji pod sobom mali broj pastve ima? Postoji i treća eventualnost, a to je – da Ohridska arhiepiskopija u ime starine i jurisdikcije koju je u drevna vremena imala nad Srbijom istakne zahtev da Srpsku pravoslavnu crkvu stavi pod svoju jurisdikciju, za šta bi podršku mogla da ima, koliko sa strane Carigrada, toliko i sa strane Rima.“

Očito da je makedonsko crkveno pitanje daleko složenije nego što izgleda na prvi pogled. U njegovom rešavanju učestvuje mnogo igrača. Činjenica na koju treba obratiti pažnju je da se nigde čak ni ne naziru makedonski i srpski interesi.  

IZMEĐU BUGARSKE CRKVE I CARIGRADSKE PATRIJARŠIJE

Delovanjem prozapadne propagande koja se sprovodi na staroj probugarskoj matrici, među pravoslavnim Makedoncima, navodi dr Zoran Čvorović, formirao se stereotip da autokefalnost ne mogu da izbore u razgovoru sa SPC i uz eventualno bratsko posredovanje Ruske crkve. Srpska i Ruska crkva se protive autokefalnosti MPC, jer bi makedonski presedan sa autokefalijom navodno bio vetar u jedra svim kvazinacijama koje pokušavaju da se odvoje od ovih pomesnih crkava, pre svega tzv. crnogorskoj i ukrajinskoj crkvi.

„Shodno takvom stereotipu, tzv. MPC se kao jedini poželjni zastupnici u pitanju autokefalnosti nameću Bugarska crkva i Carigradska patrijaršija, od kojih je zasad izabrana prva. Tako su se Srpska i Ruska crkva našle na Prokrustovoj postelji osude tzv. etnofiletizma i to po svemu sudeći zahvaljujući vidljivim i nevidljivim uticajima iz Carigradske patrijaršije i iz anacionalnih ekumenističko-modernističkih krugova. Time Srpska i Ruska crkva ne samo da sebe trajno defanzivno pozicioniraju u međupravoslavnoj crkvenoj diplomatiji već borbom protiv tzv. etnofiletizma dovode u pitanje i svoju autokefalnost koja je izborena zahvaljujući etničkom argumentu. Srpska crkva mora jasno da razdvoji svoj odnos prema realnom makedonskom crkvenom pitanju i makedonskom nacionalnom identitetu, od lažnog nacionalnog i crkvenog pitanja Montenegrina u Crnoj Gori. Strah o istovetnosti makedonskog i tzv. crnogorskog pitanje najbolji je dokaz koliko je srpska crkvena i nacionalna politika postala defanzivna.“