Hipotetičko i pravo pitanje

Srbija ima pametnu i uravnoteženu politiku „i EU i Rusija“ i ne postoji nijedan valjan, ni vidljiv razlog da je napusti u korist izbora „ili – ili“. Ali kada bi ipak vrijeme za takvu odluku došlo nečijom tuđom voljom, ona ne bi mogla biti donijeta na način da neko otpečati kovertu sa odgovorom koji je u nju, ko zna kada, od koga i zašto bio stavljen

Iskusni političari ne odgovaraju na hipotetička pitanja. Oni treba da rade svoj posao (svakako ga imaju i previše), a da raspravu u stilu: „Šta bi bilo kad bi bilo“ prepuste teoretičarima ili, s druge strane, dokonim tračarama.

Stoga nedavno opredjeljenje Ane Brnabić, (prve dame na mjestu) premijera Republike Srbije, da bi Srbija pred izborom „EU ili Rusija“ odabrala Evropsku uniju, treba pripisati njenom neiskustvu. Ne ulazeći, uopšte, u pitanje njene stvarne volje ili namjera.

Srbija ima pametnu i uravnoteženu politiku „i EU i Rusija“ i ne postoji nijedan valjan, ni vidljiv razlog da je napusti u korist izbora „ili – ili“. Ali kada bi ipak vrijeme za takvu odluku došlo nečijom tuđom voljom, ona ne bi mogla biti donijeta na način da neko otpečati kovertu sa odgovorom koji je u nju, ko zna kada, od koga i zašto bio stavljen.

Jer postoje pitanja koja ne zavise od bilo kojeg pojedinca ili političke grupacije. Ma koliko oni bili (stvarno ili umišljeno) utemeljeni u volji svog naroda i koji, stoga, obavljaju vlast u njegovo ime. Ona predstavljaju odgovor na činjenice neraskidivo vezane uz istorijsko postojanje i budućnost nekog naroda i države. Na našim prostorima, na ovoj vjetrometini istorije, religija i životnih filozofija, ova se dilema uvijek svodila na izbor između Zapada i Istoka.

Svi veliki sukobi i prevrati u našoj istoriji prelamali su se na ovom izboru. U Srbiji oko politike Obrenovića i Karađorđevića. U Crnoj Gori između guvernadurovića i Petrovića. Pa preko nesretnog i tragičnog Informbiroa, do moderne dileme: „NATO – da ili ne“. Aktuelna diskusija na ovu temu, nezavisno od toga šta je premijerka zaista rekla (a šta je mislila), postaje inspirativna, iako je u početku bila pomalo isprazna. Ponekad je čak više ličila na sukob navijačkih grupa, nego li na neophodnu i trezvenu razmjenu argumenata. A argumenata koji bi morali da presude u odlučivanju ima mnogo i nikada ne bi smjeli biti smetnuti sa uma. Evo kako stoje stvari sa ekonomskog stanovišta.

[restrict]

POSVAĐANA PORODICA Evropska unija predstavlja najambiciozniji i (sve donedavno) najuspješniji integracioni projekat u istoriji savremenog čovječanstva. Nastao iz duboke potrebe da se Evropa oslobodi uzroka koji su svijet gurnuli čak u dva rata, on se može ocijeniti i kao jedan od plemenitijih. Velike ideje su pratili i odgovarajući rezultati, čime su se otvarale i nove razvojne dileme. Ali kao što apetit raste jedući, tako je i Evropa počela da teži nadnacionalnoj, naddržavnoj zajednici, odnosno državi po sebi, u klasičnom smislu. Pri tome je upadala u zamku koju je, još prije deceniju, lukavo uočio i na isti način izrekao čuveni Henri Kisindžer. Parafrazirano, on je rekao da Evropa želi da postane ono što nikad neće moći da bude. Prevedeno na aktuelne političke prilike, to pitanje se formuliše: „Da li će Njemačka postati evropska, ili će Evropa postati njemačka?“ Idući ispred argumenata, mora se uočiti ironija da isto pitanje stoji i na početku i na (sada već sasvim izvjesnom) kraju ovog velikog integracionog projekta.

Evropska unija je pretendovala da uskladi svoju ogromnu ekonomsku moć (džin) sa političkim uticajem (patuljak) koji bi odatle trebalo da uslijedi. Po ekonomskim parametrima EU bi, shodno postojećim odnosima snaga, stvarno trebalo da zauzme jedno od važnijih mjesta na globalnoj sceni. Ona to nije uradila zbog svojih strukturalnih karakteristika.

 

BIROKRATSKI RAJ Način odlučivanja unutar EU predstavlja komplikovanu i sve zamršeniju proceduru koja traži vrijeme i ne daje uvijek očekivane rezultate. Njene odlike su sporost i polovičnost, budući da je kompromis osnovna karakteristika procesa. Kompromis je, kažu, sastavni dio svake (uspješne) politike, ali to nikako ne može da znači da je kompromis, sam po sebi, dobro rješenje. Ukoliko se on postiže na pitanju mjere u odnosu na usaglašeno rješenje koje ima jednoznačno tumačenje, kompromis može biti ocijenjen pozitivnim. Ali odavno je jasno da sporazum (dogovor) između oštro suprostavljenih opcija ne predstavlja rješenje već samo stvara nove probleme. (Šta može da predstavlja kompromis između istine i laži, poštenja i lopovluka, dobra i zla?) EU je, posebno u uslovima svjetske finansijske krize, na hitnim sjednicama svojih visokih predstavnika, u krajnjim rokovima i kasnim satima, bez prisustva javnosti i uz dramatične medijske izvještaje, godinama objavljivala postizanje besmislenih kompromisa. Rezultat je bio da je sve više članica EU tonulo u recesiju, da su se problemi nagomilavali, a sama Unija rastakala po šavovima koji dijele „dobre i uspješne“ od „zlih i lijenih“ članica.

Nadalje, EU nije bila u stanju da suštinski definiše svoj odnos sa SAD. Iako se u javnosti, sa naglašenom upornošću, on predstavlja kao idealan i partnerski, svaka će analiza ukazati da to ne odgovara stvarnom stanju. U želji da održi poziciju svjetskog lidera, SAD nisu poštedile ni ovog svog „partnera“ uticaja motivisanog isključivo sopstvenom profitiranju. Svaki pokušaj veće evropske samostalnosti na brojnim poljima, posebno u odbrani i bezbjednosti, bio je ugušen u samom začetku i to na prilično neuvijen način. Jedna od kolateralnih posljedica se drastično ispoljila i na prostorima Zapadnog Balkana, u ratovima koji su, kao svoju krajnju konsekvencu, imali američki dokaz da Evropa nije u stanju, da bez nje, obuzda ni neke lokalne kabadahije i zaraćena plemena.

 

NEUSPJESI EU Kao posljedica toga, ukupan spoljnopolitički uticaj EU se može svesti na ocjenu da se ona svijetu predstavljala kao američki „nosač aviona“. Istine radi, ovaj se naziv vezivao tek uz jednu od najznačajnijih njenih članica (koja je kasnije napustila EU), ali imajući u vidu proces odlučivanja i nadmetanje ostalih da se dodvore SAD, ovaj se naziv mogao generalizovati.

Posebno valja naglasiti činjenicu da EU nije uvažila svoju realnu (i životnu) potrebu da razvija strateško partnerstvo sa Ruskom Federacijom, sa čije je strane učinjeno niz ozbiljnih ponuda i predlagana konkretna ekonomska korist. Iako je osnovana kao zajednica za ugalj i čelik, ona nikada nije usvojila jedinstvenu energetsku politiku, koja bi, usput budi rečeno, nalagala da se ponuda Ruske Federacije za saradnju u ovoj oblasti barem uzme u ozbiljno razmatranje. Umjesto toga, pojedine članice EU su prihvatale bilateralnu saradnju sa Ruskom Federacijom. To je svakako  bilo dobro, iako bi za samu EU bilo neuporedivo efikasnije i bolje da je to učinjeno na nivou Unije.

Kao rezultanta disproporcije između ekonomske moći i političkih ambicija, javila se svemoć briselske birokratije. EU nije bila u stanju da jedinstveno i brzo odgovara suštinskim izazovima vremena i svoje nove pozicije. Stoga se upustila u niz birokratskih i, često, potpuno besmislenih regulativa koje su trebale da pokažu lice “nove Evrope”. Pojavila se prilično brojna, dobro plaćena i jako agresivna grupacija koja je vitlala po marginama EU. Ona je tražila (i dobijala) sve veća nadnacioalna ovlaštenja. Na početku o stvarima koje su bile ili univerzalno nesporne ili su izgledale nevažne. Međutim, njihove direktive su postale jače od bilo kojeg nacionalnog zakonodavstva, a kontrola nad njihovim radom nije bila moguća. Time je stvorena mogućnost da na odlučivanje utiču multinacionalne korporacije u cilju prilagođavanja moćnog i bogatog tržišta svojim nezajažljivim potrebama za profitom. Postoji obilje studija koje dokazuju ovu tvrdnju, iako se one brižno i uporno skrivaju.

 

NAPUŠTANJE PRAVA Pravdajući se maglovitim ciljevima evropskih vrijednosti, a suštinski pod uticajem bogatih korporacija, Evropska unija je prihvatila napuštanje postojećih „socijalnih ugovora“ koji su izgrađivani u njenim državama članicama.

Pravo na zapošljavanje, na socijalnu pomoć u oblasti rada i stanovanja, pravo na zdravstvenu zaštitu i kvalitetno obrazovanje, prava koja su bila ugrađena u njihove ustave i predstavljala uzor pretendentima za članstvo u ovoj elitnoj zajednici, napuštana su po ubrzanoj proceduri. Sindikalni i socijalni protesti nisu mogli uroditi plodom, jer su se nacionalne vlade pravdale da ta pitanja više nisu u njihovom domenu. S druge strane, prijećeno je argumentima opšte propasti ukoliko se pojedina država ispiše iz članstva EU. U političku upotrebu je, umjesto argumentovane rasprave, uveden argument straha. Time je ova integraciona tvorevina ozbiljno zasjekla granu na kojoj je sjedila. To se ponovilo i kada se Velika Britanija odlučila na bregzit i kada je Brisel potegao arsenal surovih prijetnji, koje su bile besmislene, ali i veoma opasne.

Bezlična i od evropske javnosti nikad iskreno prihvaćena briselska birokratija, svoju je stvarnu moć pokazivala na dva osnovna kolosijeka. Prvi je bio na izrugivanju demokratiji kao davno i istinski osvojenoj vrijednosti evropskih država i njihovih građana. Sindikati su postali stvarno marginalizovani, a političke partije su bile duboko korumpirane. Stoga se nijedno suštinsko pitanje iz postojećih „socijalnih ugovora“ nije moglo riješiti na šire prihvatljiv način. Ona se nije libila ni da, grubo i surovo, nipodaštava volju naroda izraženu na slobodnim izborima, na način da je rušila legalne vlade ili nametala tehnokrate da upravljaju državom.

S druge strane, ona je nametnula niz lažnih pitanja i socijalnu energiju usmjeravala u stvarno besmislenom pravcu. U okviru ljudskih prava tako je ispalo da je najveće od svih prava vezano uz seksualnu posebnost. Mnogo se više raspravaljalo o pravima tzv. LGBP populacije, nego o populacionoj politici, ili pravu na radno mjesto ili zdravstvenu pomoć bolesnima. U ime obaveze da se automobili stalno voze sa uključenim svjetlima, odnosno kako treba da izgleda krastavac koji će dobiti evropski atest, bio je izvršen juriš na bilo kakvu nacionalnu, kulturnu ili vjersku posebnost. Rječju, formiran je javni rakurs po kojem je bilo nužno odreći se svake tradicije, zarad budućnosti koja će tek biti zacrtana, a zatim propisana nekim strogim evropskim zakonima.

Neoliberalna ekonomska teorija (i praksa) zakonito dovode do apsolutne prevlasti finansijskog u odnosu na ostale vidove kapitala, a time i samog kapitala u odnosu na ostale faktore proizvodnje. To ima za najznačajniju posljedicu snažnu i ubrzanu redistribuciju prihoda. Rađa se sve manje sve bogatijih ljudi i narasta armija modernih lumpenproletera, ljudi bez prava, sredstava i budućnosti. U realnoj ekonomiji ona se pokazuje kao porast prihoda od kapitala i pad prihoda od rada. Uprkos sve većoj produktivnosti rada i realnom produženju radnog vremena, nadnice padaju čak i u apsolutnom iznosu. Prihodi na osnovu kapitala rastu mnogo brže od rasta BDP-a, kako se obračunavaju kao dio iste cjeline, sve više postaju pretežni uzrok rasta. Sam rast BDP-a je mali i sa stalnom tendencijom zaustavljanja. Ovakvo stanje se naziva „bolest finansijalizacije“ privrede. To je stanje kada najveći dio prihoda neke privrede ne dolazi od proizvodnje, usluga, tehnoloških inovacija ili porasta produktivnosti, već od uspješnosti plasmana finansijskog kapitala i ubiranja prihoda po tom osnovu. U EU ne postoji nijedna privreda u državama članicama  koja je ostala imuna na ovu bolest. To posebno važi za privredu Njemačke koja se predstavlja kao barjaktar efikasnosti.

Evropska unija je sastavni dio ovakvog rušilačkog ekonomskog ustrojstva. Ono se odvija pod vidom svakojakih „reformi“ koje su nužne da bi se narod uvjerio da će poslije ovog što jeste doći vrijeme kada će biti bolje, iako je u stvarnosti svake godine bivalo sve teže i teže. EU, čija je osnovna zamisao bilo slobodno kretanje ljudi na kontinentu bez granica, uprkos svim proklamacijama, ni izbliza nije dozvoljavala da se to i desi. Za razliku od kapitala koji se slobodno plasirao uz ostvarenje ogromnih profita i prave ekonomske pustoši koju je ostavljao iza sebe. Pokazalo se, međutim, da je taj ustupak krupnom finansijskom kapitalu, koji je učinila briselska birokratija, stvorio stanje unutar same EU koje vodi ka njenom neumitnom rastakanju i suštinskoj prekompoziciji. Sve brojnije svađe o mnogim pitanjima unutar ove zajednice dokazuju ove tvrdnje.

ISKUSTVA RUSIJE Rusija je neposredno, na svojoj koži osjetila katastrofalne posljedice djelovanja neoliberalne ekonomske ortodoksije. U literaturi se već uzima kao opšte mjesto činjenica da je Rusija, pod vodstvom Borisa Jeljcina i raspomamljenih „reformatora“ koje je poslao Zapad, tokom tranzicije na kapitalistički način proizvodnje, doživjela osiromašenje i poniženje neshvatljivih razmjera. Navodi se da u poznatoj istoriji nijedna druga država nije bila toliko ekonomski unazađena a da, uzrok takvom padu BDP-a nije bio rat ili neka prirodna kataklizma. Često se zaboravlja da su i SFRJ i SSSR bile istovremene žrtve istog destruktivnog procesa. Kada neko jadikuje što nam Rusija nije pomogla kad nam je bilo teško, valjalo bi da ima na umu da je njoj samoj tada bilo mnogo teže. Razmjere pljačke Rusije su bile tolike, a način njenog vršenja tako beskrupulozan, da je bilo samo pitanje vremena kada će se pobjeda kapitalista iskazati kao Pirova.

U takvim prilikama je pojava druge politike, oličene u snažnoj ličnosti Vladimira Putina, bila uslov opstanka same Ruske Federacije. Preobražaj koji je ona donijela nije bilo teško osmisliti, iako ga je bilo gotovo nemoguće ostvariti. Naime, politike su mogle biti lako formulisane – trebalo je na svakom planu postupati na potpuno suprotan način od onog koji je bio nametnut Rusiji. No, s druge strane, dostignut stepen urušavanja države, devastacije svih vrijednosti i opšteg siromaštva ličio je na zadatak nemoguće misije. Nesporni uspjesi koje je Rusija postigla u relativno (i apsolutno) kratkom vremenu morali bi biti ocijenjeni imajući u vidu i činjenicu da su započeti blizu nivoa „apsolutne nule“. Rusija je bila prinuđena da brzo pronađe model sopstvenog privređivanja i ekonomskih integracija koji bi bio potpuno suprotan vladajućem u SAD i EU i tako spasi sebe (i one koji joj se pridruže) sasvim izvjesnog ekonomskog i socijalnog kolapsa.

Nakon ogromne patnje i nacionalnih gubitaka, Rusija se vratila na put oporavka i aktiviranja svojih ogromnih potencijala. Ne ulazeći u preostale probleme i ostvarene uspjehe, ovdje valja naglasiti da njen razvoj trasira neki drugačiji model funkcionisanja države i privrede. Novac ovdje, razumije se, zadržava značajno mjesto, ali ruska država više ne dozvoljava da on komanduje njom, već jasno želi da ga stavi pod kontrolu. Tek manjini se to nije svidjelo, ali većina ruskih građana je osjetila da je to neuporedivo bolje stanje (čak i kada se griješilo u nekim rješenjima) od onog koje su donijeli reformatori i tajkuni.

U centru ekonomske pažnje Ruske Federacije su bili njeni stvarni problemi. Kao reagovanje na ekonomsku krizu, ona nije smanjila (poput većine članica EU) penzije, plate i socijalna davanja. Učinjeno je potpuno suprotno, čime je bio dat podsticaj unutrašnjoj tražnji i porastu proizvodnje. Država se posvetila demografskim pitanjima, pokazujući veliku brigu za mlade i mogućnost njihovog zapošljanja. U EU je na mlade prebačen najveći teret krize, budući da je među njima zabilježena rekordna stopa nezaposlenosti. Ruska država ima ambiciozne planove i sistem podsticaja za razvoj novih tehnologija i grana proizvodnje. Sredstva se usmjeravaju sa jasnim ciljem. U EU se, posredstvom teorije „lakog novca“ milijarde upumpavaju u jalovi bankarski sektor koji stalno špekuliše na štetu privrede i ne odmiče se od ivice bankrota. Rusija pokazuje neskrivenu odlučnost da kontroliše banke, posebno strane kojima je jedini cilj ispumpavanje profita iz ove ogromne zemlje.

Razumije se da sankcije koje je EU uvela Rusiji stvaraju probleme i usporavaju razvoj, ali je nepobitno da će one, na duži rok, pomoći ostvarenju ciljeva privrednog razvoja Ruske Federacije i ubrzavanju procesa evroazijske integracije sa Kinom i Rusijom kao okosnicom.

NOV MODEL Za razliku od modela integracije na kojem počiva EU, Evroazijska unija (i kineski projekat „Jedan pojas, jedan put“) predstavlja potpuno drugačiji pristup međudržavnoj saradnji. Njegove osnovne karakteristike su:

Realna ekonomija se nalazi u prvom planu. Objedinjavaju se sredstva za infrakstrukturne, razvojne, socijalne, obrazovne i ostale projekte kao preduslov za opšti porast ekonomkih aktivnosti. Stalno se traže rješenja koja će obezbijediti ravnomjernu raspodjelu benefita koje stvara integracija. Ciljevi su postavljeni na dugi rok, a ostvarenje kratkoročnih profita nije primarni motiv.

Afirmiše se princip solidarnosti po kojem bogatiji ulažu više sredstava, a njihov povraćaj se očekuje u razumnom vremenu (po aktivaciji zajedničkih projekta) i po netržišnim kamatnim uslovima. Izgrađuje se sistem unutrašnjeg odlučivanja koji će obezbijediti stvarnu ravnopravnost članica. Do njega se dolazi nakon objektivne analize efekata dotadašnjeg funkcionisanja integracije.

Uvodi se kontrola kretanja kapitala i dogovara se način međusobnog obračuna (moguće u korpama unutrašnjih valuta) nezavisno od kretanja svjetskih valuta. Uloga države u kontroli finansijskog kapitala je odlučna i presudna.

Ovakav model integracije afirmiše i sprovodi Kina u odnosu na svoje partnere u Aziji, Africi i Južnoj Americi. Na sličan način postupa i Ruska Federacija u zonama svog interesovanja u svijetu. Šangajska incijativa i povezivanje u okviru BRIK-a ovom modelu su već dali globalni značaj. Strateško partnerstvo koje Srbija razvija i s jednom i s drugom ekonomskom i političkom velesilom sve više pokazuje konkretne rezultate koji utiču na njen razvoj i ukupnu stabilnost.

Ideja o stvaranju Evroazijske unije je realna i promišljena ponuda. Ona predstavlja ozbiljnu alternativu cijeloj Evropi, a posebno Evropskoj uniji. Evroazijska unija nudi stvarnu perspektivu ravnopravne i svima korisne saradnje. Evropska unija, koja je samo blijeda sjenka svojih početaka, ne nudi ništa drugo osim iluzije. Čak i to na dugom štapu i prije nego li eksplodira usljed svojih nerješivih unutrašnjih sukoba i protivurječnosti. A kada se to konačno i desi, biće jasnije koliko je ono hipotetičko pitanje sa početka teksta bilo nepotrebno i koliko, s druge strane, prava pitanja sama dolaze na dnevni red. Pod uslovom da je interes Srbije u prvom planu onih koji rade u njeno ime.       

[/restrict]