Pamćenje kao sposobnost samoodržanja

Piše Dr Dragana Stojanović

U ovom eseju istraživački se proverava i dokazuje hipoteza da je identitet Srba inspirisan kultom Kosova i vidovdanske etike, koja govori „o žrtvi kao sublimaciji istorije i pravednom stradanju kao elementu identiteta“

Iako je tema kojom se u svom nadahnutom i obimnom eseju sa naslovom Veliki rat, vidovdanska etika, pamćenje – O istoriji ideja i Spomenu Žrtve bavi filosof i teolog Bogoljub Šijaković relativno marginalizovana, svaki čitalac ovog dela razumeće i doživeće kao jasan uvid činjenicu da upravo ova misao u nama živi generacijama. Svesno ili podsvesno ona je od očiju javnosti skrajnuta, ali to ne menja njenu snagu i prisutnost u kolektivnoj memoriji.
Oživotvorenje ideje o Spomenu Žrtvi kao građenju trajnog i dostojnog obeležja za autora nije dilema. Knjiga obuhvata ozbiljan istorijski period o razvoju ove ideje i kontroverznim pristupima u načinu prezentovanja i spomena žrtve. Ipak, za autora je bitno razumevanje smisla ovog poduhvata. 
U istorijskoj samosvesti srpskog naroda Vidovdan (1389) ima aksiomatski značaj: to je moćni istorijski događaj koji je realno presudio o toku srpske istorije i simbolički označio njeno razumevanje. (Svi kasniji Vidovdani crpe odatle svoj dodatni, ali žižni smisao.) 
Vidovdan jeste realan događaj mitske snage (to nije mit ni fikcija) u smislu da je istorijski događaj koji nam daje vrednosnu orijentaciju i „tačke oslonca u kojima vidimo nadistorijski smisao“ (M. Đurić). 
Vodeći nas jednostavnim razumljivim rečenicama, nadalje autor obrazlaže ulogu Velikog rata u stvaranju samosvesti i nacionalnog bića Srba. 
Naime, zna se da pitanje krivice za Veliki rat spada među najizučenija pitanja u istoriografiji. Sarajevski atentat na Vidovdan (1914) proglašava se razlogom za početak rata. „Ništa se od ovog nije dokazalo kao tačno, a sve rečeno dokazuje da je netačno“ (Pero Slijepčević, učesnik i svedok 1888–1964).
O ulozi Gavrila Principa, kao svoju impresiju, zapisao je istražni sudija Leo Pfefer (1877–1952): „Princip je bio prorok i apostol, koji se ŽRTVOVAO za svoju ideju, ali Sarajevski atentat nije bio samo delo pojedinca ili nekolicine. Naprotiv, on označava početak pokreta cele nacije koja raskida i zadnju kariku na lancu da bi se oslobodila i postala
nezavisna.“
Ostaje kao istorijska činjenica da je na Vidovdan mladi Princip dao svoj život za slobodarsku patriotsku odluku, bez obzira na ličnu žrtvu. I to je kroz našu istoriju SLED, kao po pravilu, uvek, i bez obzira na kolektivnu i ličnu žrtvu. 
U ovom radu se istraživački proverava i dokazuje hipoteza da je identitet Srba inspirisan kultom Kosova i Vidovdanske etike, koja govori „o žrtvi kao sublimaciji istorije i pravednom stradanju kao elementu identiteta“.
Ako je, kako i sam autor naglašava, funkcionalni element identiteta pamćenje kao sposobnost samoodržanja i samopotvrđivanja, onda je temelj nacionalnog bića Srba kult žrtve. 
Možda i otuda potiče neobično i tradicionalno obeležavanje datuma i perioda kad nismo bili pobednici. Naravno da postoje i obrnuta obeležja, ali sa kojim brojem žrtava? 
Zbog činjenica da se srpski narod, uz jevrejski i jermenski, ubraja među narode sa procentualno najvećim vojnim i civilnim žrtvama (19. i 20. veka) naša je obaveza i potreba da uspostavimo „memorijalnu ustanovu posvećenu srpskim žrtvama – spomen žrtve jer to jeste identitetske i egzistencijalne prirode, ona je takoreći ontološka, a ne samo etična“. 
Postoji u istoriji književnosti ozbiljan broj „malih“ (formatom, ili nepretencioznošću) knjiga koje su uticale na ispitivanje/preispitivanje ličnih stavova, o nekom društvenoistorijskom događaju, a ova knjiga bi trebalo da posluži istom cilju – kako zbog svoje ozbiljne dokumentovanosti iz različitih izvora, tako i zbog analize autora o svakom pojedinačno prezentovanom dokumentu. Iscrpljujući istraživački poduhvat. Vredelo je!