Uzor slikara heroja

Šumanovićev „Traktat o geometrijskoj matrici“ u Galeriji „Ozon“

Piše Dejan Đorić

Nikada nije dovoljno predstavljanja sjajnog majstora Save Šumanovića, što je potvrdila i ova izložba. Izložene su slike iz tri privatne zbirke (pojedina od izloženih dela nisu ranije prikazana) a organizator je, nažalost, bio odbijen od naših vodećih muzejskih ustanova, koje nisu htele da pozajme dela

U beogradskoj Galeriji „Ozon“, istoričar umetnosti Miroslav Rodić, direktor Nacionalne galerije, organizovao je izložbu slika Save Šumanovića. Nikada nije dovoljno predstavljanja tog sjajnog majstora, pogotovo što pojedina od izloženih dela nisu ranije prikazana. Izložene su slike iz tri privatne zbirke a Rodić je, ne očekujući, bio odbijen od naših vodećih muzejskih ustanova, koje nisu htele da pozajme dela. Pokrovitelj ove izložbe je država – Ministarstvo kulture Republike Srbije i Sekretarijat za kulturu grada Beograda. Urađen je dobar katalog, Nacionalna galerija priredila je više sličnih predstavljanja međuratnih i starijih umetnika, pa se postavlja pitanje kako muzeji na državom budžetu ne žele da pomognu izložbu koju finansira država. Da li će to biti praksa i u budućnosti i da li će Rodić uopšte moći da priredi kapitalnu izložbu Mališe Glišića, koju će pratiti i monografija? U vreme kada su ovakva predstavljanja retkost, Nacionalna galerija ističe se priređivanjem ključnih izložbi i objavljivanjem bitnih studija.

[restrictedarea]

OSLOBAĐANJE OD STEGA

Premda u međuratnom periodu verovatno nije imao takav značaj, Sava Šumanović je u našem vremenu, uz Nadeždu Petrović, dobio ugled najvažnijeg srpskog modernog umetnika. Sa Nadeždom započinje koloristička avantura srpskog slikarstva koja vodi ka savremenom ekspresionizmu i apstrakciji, oslobađanju boje od crteža i forme. Mnogo disciplinovaniji, Šumanović kao vanvremeni uzor nema prave sledbenike, njegov značaj više je u domenu etičkog (streljale su ga ustaše jer se izjasnio kao Srbin) i estetičkog. Može se reći da je svojim slikarstvom u pojedinim periodima cvetnih, prolećnih boja čiste likovne radosti koliko moderan toliko i postmoderan. Njegov opus kao da najavljuje oslobađanje umetnosti od stega avangarde, „cvetanje hiljadu cvetova“ u osamdesetim, na početku postmodernizma, u znaku povratka slici posle duge prevlasti minimalizma i konceptualizma. Kasnije će umetnost otići u kliničku estetiku otuđene neoavangarde u znaku genetike, robotike, elektronike, hladnih instalacija i dosadnih fotografija. U jednom periodu, u svetu se skoro masovno stvaralo onako kako je Sava Šumanović nagovestio, sa puno živih boja, figuralno i veselo, mada je njegov izraz na neuporedivo višem nivou likovnosti od savremenog. On je uzor pravog slikara, moralno savršenog, slikara heroja, koji kao Van Gog i pomućenog uma i pred streljačkim vodom ne ispušta kist iz ruku. Zato što je toliko duboko prodro u umetnost i život, mogao je vedro i smireno da gleda u oči smrti.

 

MATEMATIČKE OSNOVE

U istorijskom, naučnom i idejnom smislu, o njemu je mnogo rečeno kao i o većini naših starijih umetnika pa su sada moguća možda samo nova tumačenja a ne i otkrića, što takođe doprinosi bogatstvu jedne kulture. Naslov izložbe i kataloga je: „Traktat o geometrijskoj matrici“. Đura Radišić, akademski slikar, konzervator i pedagog, u katalogu izložbe tekstualno i slikovno analizirao je matematičke osnove Šumanovićevih slika, njihovu moguću zasnovanost na Fibonačijevom nizu, zlatnom preseku, spirali uzlaznog kretanja, liniji gracije, geometrijskim matricama i drugim elementima sakralne geometrije. Njegovim izučavanjima dali su doprinos i drugi srpski naučnici na tribini održanoj povodom ove izložbe. Posle objavljivanja niza knjiga kod nas takve tematike, od Đorđa Petrovića, Branka M. Peraka do Đerđa Docija, nemoguće je zanemariti taj udeo u umetnosti. Iz literature se, međutim, vidi da nikada do kraja neće biti rasvetljena veza matematike i umetnosti, ispostavilo se da nova merenja ne potvrđuju ono što se zna o teoriji proporcija antičkog hrama. Umetnost može bez matematike, tačnije, umetnik i kada je primenjuje, ne drži se strogo njenih pravila, već ih krši, ali je umetnost bila na najvišem nivou samo u vreme kada su se izučavale geometrija i proporcije. Odlični savremeni srpski slikari koji svoja dela konstruišu po zlatnom preseku i nautilusovoj spirali smatraju da kod Šumanovića nema osnove za ovakvo tumačenje, on nije bio upućen u tajne svete geometrije, što je mišljenje i nekih poznavalaca starijeg slikarstva. Ukoliko je to i tačno, nimalo ne umanjuje Radišićev doprinos, među prvima je u našoj novijoj teoriji otvorio pitanje korenito novog sagledavanja ostvarenja velikih umetnika, usmerivši istraživanja u potpuno novom pravcu. Time je Nacionalna galerija još jednom, kao i svih ovih godina, stala u prve redove naših umetničkih institucija.

[/restrictedarea]