Alternativa Evropskoj uniji zove se Evropa (3)

Ideja o potrebi da se široj javnosti približe refleksije o Evropi, da se postavi obrazac alternativnog kretanja u odnosu na mit o Evropskoj uniji nadahnula je opsežna filozofska razmatranja pitanja savremene Evrope i artikulisanje kritičkog diskursa o Evropskoj uniji kao paradigmi neoliberalnog modela u našem delu sveta. Reč je o ideji dvoje filozofa mlađe generacije – Dijega Fuzara i Bogdane Koljević – iz koje je nastao jedinstveni analitički poduhvat u čijem su okviru prethodno sasvim nezavisna razmatranja, izvedena u Srbiji i Italiji, istovremeno sintetisana i sučeljena. Ovako utemeljeni projekat Bogdane Koljević i Dijega Fuzara  pod imenom – „Ustanak evropskih naroda: politika i filozofija“ prvi put će na srpskom jeziku, u osam nastavaka, biti predstavljen u „Pečatu“. Objavljujemo treći nastavak razgovora dva filozofa

Piše Bogdana Koljević

Sadašnji trenutak je raskrsnica na prelazu epoha, na kojoj postoji autentična šansa za povratak političkog tj. za novo rođenje naroda u Evropi koje, pre svega, znači obnovu ekonomskog i državnog suvereniteta

Možemo reći da u meri u kojoj se priča o Evropskoj uniji predstavlja kao bezalternativna – razotkrivajući tako sopstveni totalitarni karakter – paralelno raste svest o nužnosti promena u praktično celoj Evropi. Jer u pitanju je čak i goli život, sfera bios-a i opstanka evropskih naroda, pored već prepoznatih i naznačenih aspekata koji se poništavaju u savremenoj Evropskoj uniji, a tiču se politike, istorije, filozofije, prava, nacionalnih tradicija i različitih kultura.

Sadašnji trenutak je raskrsnica na prelazu epoha, na kojoj postoji autentična šansa za povratak političkog tj. za novo rođenje naroda u Evropi koje, pre svega, znači obnovu ekonomskog i državnog suvereniteta. Zato se odgovor na neoliberalni intervencionizam EU zove Evropa, s obzirom da se radi o razlici između totalitarizma jednog, sa jedne, i demokratskog mnoštva sa druge strane. Jer, imperijalne karakteristike, poput težnje za potpunom dominacijom, sve su vidljivije sa slamanjem EU struktura kao nosilaca moći, odnosno sa izranjanjem Nemačke kao vodeće sile. U slučaju da se dogodi da ova najveća sila, pored sve šireg ispoljavanja moći, pokuša u celosti da preuzme kapitalistički koncept hegemonije kakav su praktikovale SAD, izbor bi zaista postao izbor između liberalizma kao fašizma – o čemu su pisali autori Frankfurtske škole – i demokratske i slobodne Evrope. Demokratska Evropa, saobrazno svom pojmu, istinski priznaje drugost i razliku, jer to je Evropa zasnovana na poštovanju teritorijalnog integriteta zemalja i Evropa koja bi − uz povratak nacionalnih valuta − značila finalni povratak suverenitetu. Štaviše, takva Evropa predstavljala bi filozofski povratak od Hobsa ka Rusou, povratak, od stanja rata svih protiv svih i individualističkog egoizma i solipsizma, stanju zajednice i sapripadanja. Ili, istovremeno, bio bi to prelazak od situacije decezionističkog suvereniteta (gde moć ima jedan koji odlučuje) u situaciju narodnog suvereniteta. Jer, kao što piše Ruso, čim postoji gospodar, uništeno je političko telo, kao što, obratno, realizacija opšte volje uvek upućuje na događanje politike.

Tako se alternativa dogmatskom mitu o Evropskoj uniji pronalazi u središtu tj. srcu Evrope i pokazuje na obnovu pojma politike kao razumske delatnosti građana naspram pojma politike kao sile. Jednako, izlazak iz već prevaziđenog postmodernističko-nihilističkog stanja pojavljuje se kao obnova etike i normativnog polja u celini, ali i kao ponovno uspostavljanje vladavine nacionalnog i međunarodnog prava. Sa treće strane, jedino jake države koje su izraz istinske volje naroda – jer demokratija i država idu zajedno – proizvode uslove za slobodno delanje i stvaralaštvo u kulturi i nauci, kao i u svim praktičnim sferama i tako uvek znače i rast političke svesti i imaginacije u cilju iznalaženja novih formi delovanja.

Pitanje sada glasi: da li su milioni gladnih savremene Evrope prvi pokretač u drami u kojoj će na scenu da stupi hegelovska dijalektika roba i gospodara? Da li će činjenica da borba za priznanje postaje borba ne samo za dostojanstven život već i za goli život biti prvi element za porast samosvesti o sveukupnom stanju, tj. da li se upravo nalazimo u tački gde se spajaju borba za život i borba za slobodu? U ovom pitanju leži relevantnost Marksa − kojeg ozbiljna političko-filozofska analiza ne može zaobići – jer reč je o specifičnoj prožetosti ekonomskog i političkog koja se iskazuje i u unutrašnjim zakonitostima kapitalizma, kao i u svim zamislivim alternativama koje mu se suprotstavljaju.

Savremenoj Evropi 21. veka potreban je novi društveni ugovor ili, preciznije, ugovori koji bi se, sa jedne strane, sklopili na nivou pojedinačnih država, dok bi,  sa druge, raskid sa EU strukturama bio zamenjen osnovnim principima međusobne saradnje između suverenih zemalja. Tako bi se sadašnji jaz između političke klase i većinskog stanovništva, tj. ogroman ponor između kvazielita i naroda prevazišao i na spoljnjem i na unutrašnjem planu. Jer, građani svake ponaosob zemlje Evrope iznova bi zadobili pravo da odlučuju o sopstvenoj sudbini, dok bi se, paralelno, pojavio potencijal za artikulisanje novih spoljnih politika. Štaviše, razvoj slobodnog demokratskog mnoštva Evrope već bi po sebi označio kraj poretka Univerzalne monarhije kao sistema koji još uvek deluje širom sveta i koji je proizveo socijalnu i društvenu stvarnost EU.

[restrictedarea]

Kraj EU znači i novo rođenje istinski evropskih politika levice i desnice širom kontinenta. Politika levice ne postoji ako njena osnovna pitanja nisu pravda, jednakost i sloboda, odnosno ona se po pojmu uvek suprotstavlja svakom obliku imperijalizma i dominacije, jednako kao što politika desnice ne može postojati ukoliko se ozbiljno ne bavi pitanjima nacionalnog identiteta i suvereniteta, uz istovremenu svest o isprepletenosti nacionalnog i demokratskog elementa. Iz situacije simulacije i virtuelnih svetova bez značenja moguće je izaći jedino kroz razumevanje da je potrebno iznova stvoriti obe politike, od kojih bi svaka počivala na najboljem sopstvenom evropskom nasleđu, tj. proizlazila iz posebnih filozofsko-kulturnih korena. O relevantnosti i urgentnosti ovih poduhvata možda najupečatljivije svedoče savremeni istorijski revizionizmi, u kojima se nastoje dovesti u pitanje tekovine Prvog svetskog rata, kao i Drugog svetskog rata. Ili, dalekosežne posledice konstruisanih interpretacija prema kojima se krivac za izbijanje Prvog svetskog rata traži u Gavrilu Principu koji se proglašava teroristom − dok se u stvarnosti radilo o borbi za slobodu naroda potlačenih od strane Austrougarske monarhije – uporedive su jedino sa posledicama relativizovanja zločina Drugog svetskog rata.

I u Prvom svetskom ratu i u Drugom svetskom ratu delovala je hegelovska dijalektika borbe za priznanje tj. preokretanje odnosa između potčinjenih i nosilaca moći i, štaviše, upravo ispoljavanje sile (jer sila mora da se ispoljava) dovelo je do inverzije u kojoj je sazrela svest da su borba za preživljavanje i borba za dostojanstven život jedno te isto. Izlazak nevidljive moći u sferu pojavnog, ispoljavanje sile u praktičnopolitičkom radikalnom aspektu, pretpostavke su koje čine uslov za afirmaciju autentičnog delovanja. Ili, preciznije, tada se otvara Badjuov horizont događaja koji je, po pojmu, ambijent čije se posledice ne mogu proračunati tj. iz kojeg proizlazi političko kao stvaranje novih početaka – ali takvih koji nose istorijsku svest o praxis-u.

Svakako, u slučaju oba svetska rata, ulog je upravo smisao celokupne evropske civilizacije, odnosno posredi su osnovne vrednosti slobode i pravde − one iste vrednosti koje bi trebalo da budu i sadržaj novih društvenih ugovora, jer proishode iz pojma Evrope kako se razvijala kroz vekove. Zato je obnavljanje sećanja, i to ne samo na pomenute ratove već i na osnovnu tradiciju tj. na konstitutivne elemente antičkog sveta, hrišćanskog sveta i modernog sveta, od presudnog značaja za formulisanje novih diskurzivnih obrazaca. Jer ove tri sadržinske komponente čine realne temelje za uspostavljanje Evrope 21. veka koja pripada evropskim narodima. Štaviše, takav zaokret, simbolički i faktički, predstavljao bi i povratak Evropi gradova namesto EU bezličnih megalopolisa, zaokret u kojem bi gradovi poput Rima, Pariza, Londona, tj. Beograda, Atine ili Sofije ponovo zasjali u posebnim, jedinstvenim i nezamenljivim oblicima sopstvene kulture. Upravo takva različitost, bogatstvo i skoro beskonačno mnoštvo pojedinačnih tradicija – na čemu počiva ono što zovemo evropskom kulturom – bili bi, istovremeno, onaj neophodni demokratski prostor gde bismo, prirodno i logično, mogli i da postavimo pitanje koliko i ruska kultura, kao i Rusija i celini, pripada imenu i sadržaju Evrope. U tom trenutku, na svetlo dana izašli bi svi potencijali i za politički, društveni i ekonomski razvoj, polazeći od jednostavne činjenice da prava Evropa ima svoj istočni deo i zapadni deo. To bi bila alternativa Evropskoj uniji koja se zove Evropa.

Piše Dijego Fuzaro

Bilo da se zove one-dimensionality (Markuze) ili Einförmigkeit (Hajdeger) „planetarna građa“ koju nameće ritam kapitalističke mondijalizacije kondenzuje u sebi sistemsku aspiraciju za ukidanjem razlika i alternativa, zajedno sa njima

Osvojiti izgubljenu slobodu: mnoštvo suverenih država

Jednom kada bude shvaćena stvarna suština današnjeg evrokratskog lagera, neosnovano nazvanog Evropa, treba izraditi strategiju reakcije: strategiju reakcije koja ima za primarni zadatak mišljenja i akcije oslobođenje naroda ugnjetavanih putem ekonomskog nasilja i osuđenih, kao u slučaju nesrećne Grčke, na pravi pravcati genocid finansijskog tipa. Kao što je ispravno primetila Bogdana, potrebno je osvojiti demokratski suverenitet naroda unutar nacionalnih granica tako da politicum preuzme kontrolu nad ekonomikumom koji je danas depolitizovan i uzdignut do visine božanstva (monoteizam tržišta).

U okviru „počinjene grešnosti“ (Fihte) današnje finansijske globokratije, nacionalna država mora da bude predvodnik u svojoj ulozi, hegelovski rečeno, „etičke sile“ koja je u stanju da štiti komunitarni poredak postojanja preko welfare state, opsluživanja i odbrane zajedničkih dobara protiv divlje logike privatizacije, sprečavajući ekonomiju kojom se više ne upravlja, niti suprotstavlja, da konačno raspe u prah zajednicu u atomistici egoističke i konfliktne samoće. Svesni smo činjenice da je jasnoća ovog političkog programa obrnuto proporcionalna ne samo u odnosu na lakoću realizacije već i u odnosu na konkretnu raspoloživost snaga na terenu koje su u stanju da ga ostvare. Ipak, primarni zadatak kritičke misli sastoji se u ponovnom otvaranju smisla mogućnosti kao ispravke stvarnosti otrgnute od ideoloških aparata koji je hipostatizuju u formi neopozive sudbine.

Proizlazi da je činjenica da se današnji svet „jednakosti u beznačajnosti“ (Hegel) podruguje bilo kakvom idealu planiranja i političkog upravljanja ekonomijom sasvim koherentna s ideološkom logikom koja neutralizuje svaku moguću alternativu, stalno se diskvalifikuje u odnosu na ordinarnu ludost, a pretvorena je u racionalnu potrebu i, istovremeno, stvara privid da je kapitalistička proizvodnja fiziološka i prirodna, iako je ona cilj samoj sebi. U odnosu na takvu kapitalističku proizvodnju, zadovoljenje ljudskih potreba javlja se kao slučajno i sekundarno. Zato je tako teško, kao što je to znao Breht, stvoriti jednostavnost. Njeno ostvarivanje je poduhvat, imajući u vidu ideološku zavesu, još bolje, jedinu preživelu ideologiju i, s njom, opšte napuštanje imaginarnog koje životinjsko kraljevstvo duha fiziološki proizvodi. Ili rečima Hamleta (IV, 5, stihovi 42−44) We know what we are, but know not what we may be.

Današnja spekulativna faza kapitala razgradila je − u analogiji s istorijskim scenarijem koji je inaugurisala Francuska revolucija − prethodne komune, a da nije bila u stanju da izgradi viši stepen socijalne sinteze, osim globalnog sela potrošačkih samoća. Pojedinci su danas oslobođeni ranijih građanskih obaveza, upravo kao što se to desilo posle Francuske revolucije sa feudalcima iz Ancien Régime. Nameće se potpuno negativni koncept slobode koji se održava, pošto je funkcionalan za razmenu i protok ljudskih vrednosti pretvorenih u robu, na generalizovanom skepticizmu, na agnostičkom misticizmu, na ravnodušnosti i na nihilističkom relativizmu. U tom okviru je najhitnija rekompozicija pojedinaca u novoj društvenoj sintezi, čije je ostvarenje, počev od mišljenja, zadatak filozofije koja nije banalizovana na nivo instrumentum regni.

Marksistička koncepcija automatskog preobrata globalizacije u internacionalizam mora, pri ovom stanju i konjunkturi, da ustupi korak viziji univerzalne emancipacije kao praktičnog procesa koji vodi nacionalna država. Pošto je čovek ontološki komunitaran, a da bi mogao da korespondira sa svojim konceptom, on je pozvan da slobodno uspostavi sve širu zajednicu. Pošto praksa uvek deluje u prilikama koje su prostorno i vremenski određene, treba osmisliti proces transformacije postojećeg kao nečega smeštenog u vreme i prostor: i to u formi nekog pokreta, uz vođstvo konkretnog istorijskog aktera, koji se postepeno širi sve dok ne obuhvati celi svet. Ne može se transformisati totalitet, osim polazeći od dela koji se identifikuje sa svoje strane s algoritmom koji omogućava univerzalno.

Polazeći od pojedinačnih država koje se komunitarno zatvaraju, suprotstavljajući se logici trijumfujuće globalizacije, treba da postane moguće postepeno uspostavljanje istinske univerzalnosti komunitarnog kosmopolisa. On treba da se konfiguriše kao unija pojedinih communitates-a koji, sa jedne strane, usvajaju središnjost čoveka i njegovih potreba, kao prioritet državne politike i sa druge, odnose se međusobno po principu odnosa priznavanja među slobodnima i jednakima.

S većim razlogom to treba da važi u okviru Evrope ujedinjene jedino na osnovama Centralne evropske banke i njoj sledujuće evrokratije, u kojoj se ugnjetavanje naroda ostvaruje putem tihog nasilja ekonomije, a što je u dvadesetom veku vršeno tenkovima i vojskama uz davanje roka od četrdeset osam sati državama lišenim suvereniteta, kao u slučajevima klasičnih političkih ultimatuma, da usvoje odgovarajuće mere rasta. Najrevolucionarniji potez koji se može učiniti jeste da se napusti to organizovano ludilo i vrati u granice suverene nacionalne države da bi se išlo, polazeći od takve države, ka projektu kosmopolitskog komunitarizma. Evro kao jedinstvena evropska moneta takođe čini temelj apsolutnog komunizma: on je doprineo rastvaranju političke hegemonije nad politikom i omogućio da vlast preuzmu ekonomisti, „specijalisti bez inteligencije“ (Veber) i puki agenti finansijskog fanatizma iz spekulativne faze.

Apstraktni univerzalizam, koji poništava razlike u već ko zna kojoj noći gde su sve krvi crne, mora da se zaustavi, ne samo zato što se na metafizičkom planu kosi s idejom – već izraženom u ontološkoj politici Spinozine Etike – prema kojoj jedinstvo treba da se izrazi u pluralnim oblicima, kao totalitet koji artikuliše mnogostrukost, odnosno u formi identiteta u razlikama, ali takođe i zato što, u dimenziji univerzalne istorije, mi sve brže padamo u globalitarni svet. U globalitarnom svetu dominiraju nihilizam nacionalnih i kulturnih partikularizama i sve izraženija neutralizacija prava na bilo kakvu autentičnu razliku koja ne pripada multikulturalizmu kojim upravlja tržište i koji je, upravo zbog toga, fiktivan i ad hoc stvoren putem zvanične propagande. Propaganda multinacionalnih kompanija sve više upotrebljava kulturne razlike kao komercijalnu strategiju da iskaže pluralitet i, zajedno s tim, da ga razreši u jedinstvu funkcije potrošnje kao zajedničke pretpostavke. Uostalom, to je sama suština ideala Pax Americana, odnosno ukidanja – koje je već uočio Hajdeger (Gleichförmigkeit) – političkog i kulturnog pluraliteta i uspostavljanja novog totalitarnog imperijalizma raširenog u celom svetu.

Kultura može da postoji jedino i samo kao dijalog različitih kultura, koje se odnose jedna prema drugoj u skladu sa svojom zajedničkom pripadnošću humanom univerzalizmu. Dinamika kapitalističke mondijalizacije, uz nametanje jedne jedine kulture, razrešava se u ukidanju kulture kao takve, koju zamenjuje monoteizam tržišta i opredmećenog reductio ad unum koje on vrši. Isto kao ideja jedne „Svetske države“, koja ima svojstvo Universalmonarchie, tako je i ideja o svetskoj kulturi ubedljivo ideološka, jer i kulturna dimenzija, jednako kao i politička, može da postoji samo kao pluriversum, a nikako kao universum.

Bilo da se zove one-dimensionality (Markuze) ili Einförmigkeit (Hajdeger) „planetarna građa“ koju nameće ritam kapitalističke mondijalizacije kondenzuje u sebi sistemsku aspiraciju za ukidanjem razlika i alternativa, zajedno sa njima. To ukidanje je koesencijalno sa širenjem neograničene volje za silom tehničke dominacije koja cilja da učini da sve postojeće bude, u svojoj celokupnosti, samo iskoristljivo i potrošno. Zato planetarna akumulacija sjedinjava ujednačavanje i nejednakost: uniformiše planetu i, zajedno s tim, otvara prostor za sve besramniji nejednaki razvoj. Naime, imanentna tajna norma kapitalističke akumulacije jeste nejednaki razvoj, prinudno ujednačavanje i stvaranje kvantitativnih razlika koje se dijalektički preobraćaju u kvalitativne razlike.

[/restrictedarea]