Viđeno očima pobednika – Esej o muslimanskim vojnim pobedama tokom rata u BiH 1992-1995. (prvi deo)

Piše Milivoje Ivanišević

Da bismo došli do bitnih, dovoljno pouzdanih činjenica o ratnom putu i, posebno, pobedama jedinica Armije BiH, pregledali smo više desetina različitih publikacija koje su nam bile na raspolaganju. Najiscrpnije, a smatramo i dovoljno verifikovane podatke pronašli smo u monografijama pojedinih vojnih formacija, korpusa i brigada, Armije BiH…

U svetu, a pogotovo kod nas, retko se nailazi na analize vojnih, ne političkih ili ideoloških, uspeha koje sebi pripisuje oružana formacija koja ih je izvojevala u vlastitoj državi protiv svojih državljana druge verske ili nacionalne pripadnosti. Reč je o građanskom ili verskom ratu kakvih je u prošlom veku bilo i previše na našim prostorima. Te pobede ili bolje reći „pobede“, pokazatelj su karaktera i kvaliteta vojske i njenog komandnog, a još više političkog i državnog rukovodstva. To su okolnosti u kojima reč teror dobija zamenu u reči pobeda, srpsko selo se naziva okupirana teritorija, a meštani srpske nacionalnosti su agresori. To su okolnosti u kojima strani faktor – u našem slučaju to su države evroatlantske koalicije ili NATO saveza – raspiruje i podstiče ono čega se u vlastitoj državi najviše plaši, teror, međunacionalne ili međuverske sukobe i separatizam… Ni to im nije bilo dovoljno, već su se otvoreno i oružjem stavili na stranu nosilaca islamskog terora i bosanskih lokalnih separatista.

Logično i opravdano, esej je pisan jezikom onih čija su dokumenta korišćena. A reč je o pobedama Armije BiH i naša moralna obaveza je da koristimo jezik hroničara koji su na svoj način ovekovečili ratna dela svojih muslimanskih sunarodnika, a najverovatnije u vreme rata i svojih saboraca iz Armije BiH. Pitanje na koje bi možda još trebalo sačekati odgovor je da li bi postojala današnja samostalna i ovakva Republika Bosna i Hercegovina da u tim presudnim trenucima na čelu države nije bilo visoko kvalitetnog, pre svega muslimanskog, ali i hrvatskog, državnog i političkog rukovodstva i vojnih starešina koji su sve njihove ideje oberučke prihvatili i svesrdno oružjem sproveli u delo. Da li bi muslimansko rukovodstvo sa svojim koalicionim i vojnim partnerima Hrvatima, bez sveopšteg vojnog angažovanja i ostvarenih pobeda, uspelo da stvori današnju zajedničku državu, Muslimansko-hrvatsku federaciju.
Svi uspesi i sve pobede, pa i one najznačajnije, o kojima ćemo pisati, sveli su se u današnja prava i ograničenja Muslimansko-hrvatske federacije. Sjedinjene Američke Države i ostali članovi NATO saveza, muslimanski partneri tokom celog rata, i pored velikog diplomatskog truda i iscrpljujućih debata u Dejtonu, jedino su federaciju mogli da obezbede duboko deprimiranoj delegaciji svojih muslimanskih štićenika i saboraca. Nažalost i razočaranje muslimanskih političara, ta poludržava nije bila cilj njihovih pobeda. Njihov cilj je bio celina Bosne i Hercegovine. Preostali, ništa manji deo ove bivše jugoslovenske centralne socijalističke republike, pripao je meštanima srpske nacionalnosti ili je bolje da se poslužim ratnim jezikom muslimanskih hroničara, a to znači da je pripao agresorima i okupatorima. Tek ta činjenica je kompromitovala muslimansko-hrvatske ciljeve i otkrila suštinu rata. Svet je shvatio da Srbi nisu ni agresori, ni okupatori, već da su svoji na svom i da im ne može niko ništa. Tako Srbi, na iznenađenje, pa i žalost, mnogih Dejtonskih pregovarača, postadoše jedan od nezaobilaznih entiteta bez čije dobre volje, saglasnosti i potpisa, danas ne bi bilo ni samostalne države Bosne i Hercegovine, pa, uz to, ni Muslimansko-hrvatske federacije.
Time ni Srbi nisu ostvarili svoj cilj, niti su dobili ono što su hteli, naprotiv. Njihova želja nije bila samostalna država Bosna i Hercegovina.

[restrictedarea]

REČI POBEDNIKA Da bismo došli do bitnih, ali uz to i dovoljno pouzdanih činjenica o ratnom putu i, posebno, pobedama jedinica Armije BiH pregledali smo više desetina različitih publikacija koje su nam bile na raspolaganju. Najiscrpnije, a smatramo i dovoljno verifikovane podatke pronašli smo u monografijama pojedinih vojnih formacija, korpusa i brigada, Armije BiH. Međutim, u nedostatku monografije za Armiju BiH kao celinu – gde bi uspesi i pobede muslimanske vojske bili verovatno najpotpunije iskazani za ukupan prostor na kojem je ta armija dejstvovala – na raspolaganju su nam bile, takođe veoma značajne, monografije muslimanskih korpusa. Mi smo se posle dosta kolebanja konačno opredelili za monografiju jedne od najbrojnijih i najmoćnijih muslimanskih jedinica, Drugi korpus, iz Tuzle, koji je dejstvovao na veoma velikom području. Taj korpus je po bojnom stanju, količini naoružanja i zoni operativnog dejstva bio vodeći u novostvorenoj državi. Jedinice ovog korpusa ostvarile su mnoge značajne pobede u bosanskoj Posavini, na tzv. koridoru, ali i u Podrinju (područje Srebrenice, 8. operativna grupa i 28. divizija takođe su se nalazili u sastavu ovog korpusa). Monografije manjih jedinica, raznih operativnih grupa, kao što su divizije, brigade, bataljoni ili čete, nismo ovom prilikom uzeli u obzir, jer, uočili smo, njihove pobede su dosta manjeg obima od pobeda koje registruje korpus kao svoje najveće uspehe. A nas su jedino interesovale, velike, kapitalne pobede koje služe na čast korpusu, a verovatno i Armiji BiH, pa i državi koja ima tako dobru i efikasnu vojsku. A već smo naglasili da je Drugi korpus tu oznaku dobio ne po jačini, već samo po nominalnoj formacijskoj oznaci. Po mnogo čemu ostalom taj korpus zavređuje prvo mesto.
Ali, bolje je krenuti redom.
U toj obimnoj i veoma ambiciozno pripremljenoj naučnoj publikaciji, čiji pun naziv glasi: „Monografija 2. korpusa Armije Bosne i Hercegovine“, dat je opis ove, za muslimane veoma značajne i velike vojne formacije, sa sedištem u Tuzli i, uz to, pojedinačno i detaljno, po istoj metodologiji i na isti način, priložen je opis svakog od sastavnih delova korpusa: pojedinih specijalizovanih i pratećih ili borbenih jedinica. Priložen je i opis svake oružane formacije koja se nalazila u sastavu ovog korpusa. U monografiji su dosta precizno evidentirani i svi značajniji dokumenti i događaji od vremena kad je formiran korpus do Dejtonskih pregovora i kraja oružanih aktivnosti. Ti dokumenti su: pravni osnov za formiranje korpusa i pojedinačno svake njegove brigade (pravni osnov predstavlja odluka civilnih državnih organa o formiranju korpusa i rešenja ili naredbe Komande korpusa o formiranju ili reorganizaciji pojedinih brigada), potom slede likovna znamenja svake jedinice, zastave i grbovi, pesme koje su narod i talentovani rodoljubi spevali o toj jedinici. U nastavku slede puni nazivi brigada i ostalih formacija koje su se nalazile u sastavu korpusa, njihov ratni put i njihovi najznačajniji ratni uspesi, sastav komandnog kadra, imena oficira unapređenih u više činove, imena odlikovanih i nagrađenih šehida, vojnika i starešina; pregled i popis raspoloživih tehničkih sredstava, oružja, oruđa i opreme, imena poginulih šehida i ostalih boraca, a u posebnom prilogu data su imena svih vojnika koji su, makar i povremeno, bili u sastavu pojedinih formacija: brigada, prištapskih i ostalih jedinica navedenog korpusa.
Posebno poglavlje sadrži poduži pregled zvaničnih protokolarnih poseta viđenijih bosanskih državnika i njihovih gostiju iz zemlje i inostranstva učinjenih 2. korpusu Armije BiH. (U ratnom periodu 2. korpus su, citiramo deo tog spiska, pored ostalih, posetili: predsednik Predsedništva Alija Izetbegović, potom i ambasador SAD-a u BiH, ali i dr Sulejman Ugljanin, komandant pominjane formacije Patriotska liga iz Raške oblasti ili Sandžaka, sa sedištem u Novom Pazaru u Srbiji, verski vođa bosanskih muslimana BiH reis-ul-ulema Mustafa Cerić, delegacija međunarodne organizacije „Lekari bez granica“, Miro Lazović, Visoka državna delegacija iz Turske, general Jovo Divjak i dr.) Broj predstavnika stranih informativnih kuća je je varirao, ali strani novinari su bili prisutni u zoni odgovornosti i pod zaštitom ovog korpusa tokom čitavog rata.

ILIRI, RIM, SLAVA… Pri analizi Monografije, obima oko 500 stranica, kao i pri analizi pojedinih njenih delova – izuzev „naučnog“ istorijskog poglavlja, gde se pominju Iliri i njihovi ratovi sa Rimom ili neka srednjovekovna bosanska vojska – nas je, kao šta smo pomenuli, posebno interesovalo poglavlje u kojem su autori naveli borbene uspehe koje su jedinice korpusa ostvarile na svom višegodišnjem oslobdilačkom, slavnom i pobedonosnom ratnom pohodu protiv agresora.
Ti ratni pohodi i trijumfi jedinica korpusa izneti su na više mesta, ali precizno su navedeni u dvanaestom poglavlju čiji naslov glasi: „Uspjesi u borbi protiv agresora“ (str. 483), a još detaljnije su dati u posebnom odeljku istog poglavlja pod još ubedljivijim naslovom: „Oslobođene teritorije i mjesta“. Na istu temu, o pobedama i uspesima, nalazimo značajne informacije i na 138. stranici. Sve to čini sumaran pregled pobeda postignutih tokom rata, a u najvećoj meri ostvarenih već prve ratne 1992. godine. Prateći borbene uspehe koje su u svojim hronikama pojedine brigade takođe nabrojale, veoma je upadljivo da je tokom skoro četiri ratne godine bilo neuporedivo više uspešnih oružanih akcija nego što je u pomenutom poglavlju nabrojano. Vidi se da su od više hiljada, po obimu, značaju i karakteru, različitih, pretežno lokalnih, manje ili više uspešnih borbenih sukoba, autori Hronike izvršili ralativno restriktivan izbor i naveli samo ono što su ocenili kao pobede koje zavređuju posebnu pažnju i koje se ne smeju zaboraviti. Tako se u tom popisu našlo više od stotinu značajnih pobeda 2. korpusa Armije BiH i, približno toliko, oslobođenih naselja u zoni delovanja ove vojne muslimanske formacije.
Bilo bi suvišno da iznosimo podatke za sva oslobođena mesta, ali smatramo da je neophodno, kao ilustraciju ili kao dokaz, naše osnovne teze, navesti podatke i srpske žrtve bar u nekim od tih oslobođenih naselja. U ovom slučaju, pri izboru značajnih pobeda ili oslobođenih mesta (za koja, kao neophodan, prateći, pokazatelj, dajemo i podatke o evidentiranim srpskim žrtvama) rukovodili smo se najviše geografskim rasporedom tih sela i opština kojima pripadaju, nego nekim drugim možda i uputnijim kriterijumima.
U značajne pobede i „Uspjehe u brobi protiv agresora“ ili, u monografiji definisano verovatno po istom kriterijumu i na istom mestu, u „Oslobođene teritorije i mjesta“, ostvarene zahvaljujući oružanim dejstvima i vojnih jedinica ovog korpusa u Bosni i Hercegovini, navedene su, pored ostalih, i sledeće pobede i uspesi.

REZERVISTI – UBIJENI, CRKVA – OŠTEĆENA
Tuzla periferija grada, Brčanska malta. Jedna od najznačajnijih i prvih pobeda bitnih za istorijat korpusa ostvarena je već petnaestog maja 1992. godine, kada je izvršen napad na kolonu vozila JNA koja su napustila svoje objekte i kasarnu „Husinjska buna“. U koloni se nalazilo oko 200 motornih, najviše teretnih vozila i oko 600 pripadnika JNA: pretežno rezervista iz tog kraja, vojnih starešina i znatan broj regruta, sa područja tuzlanskog regiona. Prema odredbama Rezolucije Saveta bezbednosti OUN i u dogovoru predstavnika Savezne Republike Jugoslavije sa rukovodstvom Bosne i Hercegovine samo pripadnici JNA koji nisu rođeni u BiH morali su da napuste Tuzlu i ovu republiku najkasnije do 19. maja 1992. godine. Po istom sporazumu, pripadnici JNA koji su rođeni u BiH imali su pravo da ostanu u toj bivšoj jugoslovenskoj republici. Međutim, prikriveni i maskirani borci Armije BiH i Teritorijalne odbrane, od kojih su neki, radi maskiranja, bili preobučeni u žensku odeću, nisu bili sentimentalni i ubijali su sve odreda. Dimije su bile dokaz njihove ratne mudrosti i lukavstva. Među ubijenim agresorima najviše je bilo onih koji su rođeni u BiH i koji su, po pomenutom sporazumu imali pravo da ostanu u svojoj državi.
Ovo je predmet i veoma poznatog slučaja koji još uvek traje u sudskim spisima i pitanje je da li će u dogledno vreme biti završen. U istom pobedničkom muslimanskom pohodu oštećena je u Tuzli i Saborna crkva Uspenje Presvete Bogorodice iz 1882. godine, koja je, kao spomenik kulture, već decenijama bila pod zaštitom države. Dva puta je granatiran i dva puta pljačkan Episkopski dvor. Granatirana je i teško oštećena upravna zgrada i crkva Svetog Georgija iz 1910. god. Sve su to spomenici kulture pod zaštitom države koja ih je, zato što su pravoslavni, nemilosrdno razarala.
Sudeći po zvaničnim izveštajima uspeh muslimanskih oružanih snaga ili Drugog korpusa Armije BiH bio je impresivan.
U tom napadu, kaže se dalje, ubijeno je 83 SrbINA čija imena objavljujemo (sledi spisak imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja).
Ni danas, posle više od dve decenije, nisu sa punom sigurnošću utvrđena imena nemilosrdno pobijenih rezervista i mladih regruta, nedužnih pripadnika JNA. Još se, sramotno, licitira čak i oko broja stradalih. Raspon je veoma širok, od 60 do 160 ubijenih i preko 200 ranjenih. Mi smo se ovom prilikom u evidentiranju imena služili sa više dokumenata iz različitih srpskih izvora, kao što su krivična prijava nadležne službe Republike Srpske i tužba SRJ protiv BiH za zločine počinjene nad srpskim narodom koja je iz nepoznatih, ali ne i razumnih razloga povučena. Posle ovog značajnog vojnog uspeha nad nenaoružanim vojnicima JNA, usledili su još značajniji uspesi muslimanske vojske nad pripadnicima srpske nacije i okupiranih, odnosno privremeno zauzetih teritorija.
Dubnica pretežno srpsko selo u Opštini Kalesija (prema popisu iz 1991. u selu je živelo 1.024 lica srpske nacionalnosti, muslimana 196, Hrvata pet, Jugoslovena tri i ostalih 25). Takođe je jedna od pobeda kojima se muslimani danas ponose. Ovaj njihov vojnički uspeh je koštao života trideset osam, tokom rata iz Dubnice, ubijenih lica srpske nacionalnosti. Mnogi meštani su pri napadu i osvajanju sela 25. maja 1992. godine poubijani hladnim oružjem. To je i cena oslobođenja Dubnice od agresora, u šta su preimenovani starosedeoci srpske nacionalnosti ovog sela. Ostali meštani Dubnice: muslimani, Hrvati, Jugosloveni, Romi, nisu bili agresori i ostavljeni su u životu i na slobodi.
Evidentirane su srp-ske žrtve Dubnice; sledi spisak 38 imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
Veliki broj preživelih meštana srpske nacionalnosti je pretrpeo teže ili lakše povrede, a znatan broj njih je pohapšen i oteran u okolne, pretežno tuzlanske logore. Uništena je i pravoslavna crkva Sv. Joakim i Ana, a reporter televizijskog kanala iz (muslimanske) Tuzle je, uz slike spaljene crkve i sela Dubnica, istog dana 25. maja 1992. godine trijumfalno, kako priliči spikeru muslimanskih pobednika, obavestio svoje gledaoce: „Dubnica nije više selo u kojem se može živjeti!“ U napadu na Dubnicu proslavila se 205. brdska brigada iz Kalesije.
Željeva srpsko selo (Srba 336, Jugoslovena dva, ostalih dva) u Opštini Banovići je takođe jedna od istaknutih pobeda. Selo su napale 19. juna 1992. godine oružane formacije Drugog korpusa Armije BiH, regrutovane uglavnom iz muslimanskih i hrvatskih naselja Banovića i okolnih opština. Posle napada i oslobođenja sela ubijeno je pet civilnih lica srpske nacionalnosti.
Srpske žrtve sela Željeva; sledi spisak pet imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
Veliki broj pohvatanih meštana odveden je u zloglasni koncetracioni logor koji se nalazio u zapuštenim podrumskim prostorijama Železničko-transportne radne organizacije „Banovići“. Pokretna imovina ubijenih, zatvorenih i izbeglih srpskih agresora rekvirirana je, stoka odvedena u sela oslobodioca, a nepokretna imovina agresora, preko 120 samo stambenih kuća i znatno više ostalih, pomoćnih objekata, razoreno je i spaljeno. Za ovaj uspeh zasluge pripadaju 108. viteškoj motorizovanoj brigadi Armije BiH i 210. brdskoj brigadi „Živinice“.
Ratkovići etnički čisto srpsko selo u srebreničkoj opštini (po popisu 1991. godine u selu je živelo 338 stanovnika isključivo srpske nacionalnosti). Fotografija majke koja prilikom obdukcije i sahrane u susednom bratunačkom selu Fakovići drži lobanju svog od muslimana ubijenog sina, obišla je svet i objavljena je u mnogim publikacijama često sa veoma spornim i neistinitim potpisom (to je Dobrina Prodanović, sa glavom sina Živana). I ovo selo je u spisku velikih pobeda, a napadnuto je i oslobođeno od srpskih agresora 21. juna 1992. godine. Imovina meštana je odneta u sela pobednika, a što se nije moglo odneti to je razoreno i spaljeno.
Srpske žrtve nabro-jane – sledi spisak 27 imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
I ovde se našlo više žrtava koje su likvidirane hladnim oružjem ili spaljene u svojim kućama. Ukupno je iz ovog planinskog srpskog sela, kao što se vidi, stradalo dvadeset sedam meštana. Ova pobeda je evidentirana i danas se vodi u dosijeu Nasera Orića, komandanta muslimanskih jedinica tog kraja.
Brežani još jedno pretežno srpsko planinsko selo iz srebreničke opštine (po popisu 1991. godine u Brežanima je bilo Srba 271 i muslimana pet). Posle višečasovne odbrane u kojoj je učestvovalo ukupno dvadesetak meštana Brežana, 30. juna 1992. godine muslimani su uspeli da okupiraju selo. Koliko je to značajan uspeh vidi se po tome što je i ovo selo svrstano među velike pobede jedinica Drugog korpusa Armije BiH. U Brežanima je tokom rata ubijeno 30 meštana srpske nacionalnosti. Pored pomenutih dvadesetak mlađih ljudi, koji su pokušali da odbrane selo, tu se zateklo i nekoliko starijih muškaraca i žena koji su ostali da bi održavali kuće i hranili borce i stoku. Deca i njihove majke blagovremeno su sklonjeni na sigurno, u Bratunac ili preko reke Drine u Srbiju.
Ubijeni meštani Brežana; sledi spisak 30 imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
U Brežanima su nađena i ugljenisana tela nekoliko žrtava iz porodice Rankić. Međutim, ugljenisana tela stradalih meštana nisu nađena samo u Brežanima. Ubistva na svirep način, hladnim oružjem ili spaljivanjem uhvaćenih meštana, nisu bila retkost pri pohodu jedinica ovog korpusa na okupirane teritorije. Ovo selo je, kao i prethodni Ratkovići, stradalo od lokalnih muslimana i u Drugom svetskom ratu. I tada je selo bilo opustošeno, pretvoreno u ruševine i zgarišta, i godinama, sve do kraja tog rata 1945. godine bilo prazno. Napad i pustošenje Brežana izvršili su srebrenički muslimani.
Klještani brdsko i veoma malo, liliputansko, siromašno srpsko selo (82 meštanina srpske nacionalnosti) u Opštini Vlasenica savladano je ili kako muslimani u svojim dokumentima navode oslobođeno 13. avgusta 1992, ali i 4. marta 1993. godine, i tom prilikom su ubijena četiri lica iz istoimene porodice.
Srpske žrtve Klještana: sledi spisak četiri imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
Njihove kuće i imovina su opljačkani i uništeni. U traganju za sakrivenim srpskim agresorima i njihovom imovinom učestvovali su i civili, žene, čak i muslimanska deca. U oslobođenju je učestvovala 243. muslimanska podrinjska brdska brigada.
Bukovac posavsko, pretežno srpsko i delimično, uslovno bi se moglo reči, lojalno selo (Srba 279, Hrvata 69, muslimana šest) u Opštini Brčko pobeđeno je i oslobođeno od strane združenih hrvatsko-muslimanskih oružanih formacija iz sastava 2. korpusa Armije BiH u jesen, prvih dana septembra 1992. godine. Ovaj trijumfalan uspeh i oslobođenje Bukovca trajno je ovekovečeno u evidenciji velikih pobeda. Najviše meštana ubijeno je u dvorištima ispred svojih kuća u podnevnim časovima, posle povratka sa napornih poljoprivrenih radova u poljima. Iznenadan, ničim izazvan napad nije omogućio meštanima da dođu sebi i shvate šta se događa. Pohvatani stanovnici Bukovca srpske nacionalnosti oterani su u logore za Srbe i tu su bili izloženi najraznovrsnijim fizičkim zlostavljanjima koje stari i bolesni nisu mogli da prežive.
Žrtve Bukovca: sledi spisak 15 imena ubijenih, uz svako ime priložena i godina rođenja.
Nije ništa neobično kad u srpskim selima, kao što je i sada slučaj, stradaju kompletne porodice. Glavna zasluga za najznačajnije pobede i oslobađanje pojedinih mesta u bosanskoj Posavini uglavnom se pripisuje 108. brigadi HVO Brčko, odnosno 108. motorizovanoj brigadi Armije BiH – Brčko, potom preimenovanoj u 215. vitešku motorizovanu brigadu – Brčko.

[/restrictedarea]