O ljubavnim peripetijama uoči Velikog rata

Početak nove sezone u JDP-u

U pomalo haotičnoj režiji Marka Manojlovića gledali smo solidno izvođenje drame Artura Šniclera Široka zemlja koja se opravdano svrstava među najbolja dela ovog pisca. Glumci su se potrudili da na sceni, zavisno od teksta, uverljivo i na zanimljiv način ožive likove iz bečke sredine početkom druge decenije prošloga stoleća

Stvaralaštvo znamenitog austrijskog dramatičara i pripovedača Artura Šniclera nije nepoznato našoj pozorišnoj publici. Rođen u Beču 1862. godine u jevrejskoj porodici, lekar po profesiji, a potom slobodan književni stvaralac, bio je jedan od najznačajnijih predstavnika bečke moderne. Na njegovo književno stvaralaštvo uticala je medicina, kao i duhovno srodstvo sa bečkim neuropsihijatrom Sigmundom Frojdom, tvorcem psihoanalize. Kao pisac, Šnicler je slikao svakodnevicu austrijskog građanstva i srodnih viših društvenih slojeva. Nije slučajno što su životna shvatanja, konvencije i moral toga društva u okviru privredno sređenih uslova bili u središtu piščevog interesovanja, pa tako i teme više njegovih pozorišnih komada i novela, u kojima dominiraju realistički književni postupak, istančana psihološka analiza i nesumnjivo vešta dramska tehnika, što mu je omogućilo da izgradi podroban prikaz međupersonalnih odnosa u specifičnim relacijama uspostavljenim u jednom ambijentu profinjene životne kulture karakteristične za milje srednje Evrope na prelazu između 19. i 20. veka. U većini Šniclerovih pozorišnih dela sveukupna slika nije široka: pisac prikazuje erotske doživljaje u različitim situacijama u rasponu od dokonih igrarija do strastvenih zamaha, od ljubakanja do morbidnih sladostrasnih uživanja.
Ako se u svom prvom velikom konverzacionom komadu pod nazivom Samotni put iz 1904. bavio umetničkom temom, Šnicler u jednom od najuspešnijih svojih dramskih ostvarenja, Široka zemlja, stvaralačko interesovanje usmerava na prikazivanje života bečkog otmenog društva tokom prve i početkom druge decenije prošloga stoleća. Naime, 1911. godine, kada je, počev od 14. oktobra, ova tragikomedija prikazana na devet pozorišnih scena nemačkog govornog područja, donela je piscu najveći pozorišni uspeh, te se Široka zemlja smatra za jednu od najznačajnijih drama napisanih u suton Habsburške monarhije.

Podsetimo – dok austrijska i nemačka dekadentna buržoaska publika sa zadovoljstvom gleda Šniclerovu Široku zemlju, Srbija vodi 1912. i 1913. dva balkanska rata za oslobođenje svojih južnih krajeva od viševekovne vladavine Otomanske imperije, a u Narodnom pozorištu u Beogradu, pored ostalog, prikazuju se tragedija Jelisaveta, kneginja crnogorska Đure Jakšića, dramski triptihon Gospođa sa suncokretom i Lazarevo vaskrsenje Iva Vojnovića, Put oko sveta Branislava Nušića, komad s pevanjem Zulumćar Svetozara Ćorovića, Magbet i Koriolan Šekspira, kao i više komada ruskih i francuskih pisaca. Prikazivale su se i dve Šniclerove jednočinke – šaljiva igra Literatura i komad Kod zelenog papagaja.
Drama Široka zemlja počinje na uobičajeni način – tradicionalnom ekspozicijom, koja obuhvata sve teme i motive dela u kojem se prikazuje opšta društvena atmosfera kojom dominira međuodnos erosa i tanatosa, zatim Hofrajterova suverenost u odnosu na druge likove u njihovom privatnom životu, ali isto tako i njegov poseban položaj snalažljivoga i prodornoga preduzetnika, oduševljenog kako erotskim uspesima, tako i osvajačkim alpinističkim pohodima. Ne treba obići Hofrajterove pobede na teniskim utakmicama, koje izazivaju različite reakcije u društvu kojim je permanentno okružen, tako da jedan iz toga društva neprestano ponavlja da se „odnosi“ moraju razjasniti, da bi se, na koncu, prispelo do anticipacije dvoboja. U osnovi scenske radnje su neobavezne ljubavne afere, prvenstveno Hofrajterove, koje se događaju između činova, dok znatno veću važnost od radnje u komadu ima konverzacija koja i čini pretežni deo teksta, te se može konstatovati kako posle ekspozicije dolazimo do niza prikaza mentalnih i emocionalnih stanja više likova drame.
Piščeva sklonost prema malim formama i fragmentarnim scenama prouzrokovala je statičnu strukturu radnje u Širokoj zemlji, budući da u delu ima dosta dužih razgovornih duoscena.
Tok dramske radnje odjednom i iznenadno će se prekinuti kada Hofrajter dozna da ga supruga vara s jednim mlađim oficirom, koga će, saznavši to, izazvati na dvoboj i ubiti. Na završetku drame Hofrajter će nastaviti da se igra s društvenim konvencijama, istina sa znatno manjim elanom zato što se u vizijama prošlosti pribojava suočavanja sa pravom istinom o svome životu.
Dodajmo da nam se i zbog takvog postupanja glavnoga junaka čini da bi ovom Šniclerovom komadu više odgovaralo da je naslovljen Daleka zemlja, kako ga i Predrag Kostić naziva u članku objavljenom u programu ove predstave.
U pomalo haotičnoj režiji Marka Manojlovića gledali smo solidno izvođenje Šniclerove drame koja se opravdano svrstava među njegova najbolja dela. Glumci su se potrudili da na sceni, zavisno od teksta, uverljivo i na zanimljiv način ožive likove iz bečke sredine početkom druge decenije 20. veka. Vojin Ćetković bio je energičan Fridrih Hofrajter, koji zna šta hoće i koji ume da vlada svojim sagovornicima. Ponekad prenaglašen, ali siguran u ponašanju, umeo je da bude dosledan i kategoričan u zahtevima, kao i da vodi konverzaciju u svoju korist.
Lepa i šarmantna Marija Vicković kao Genija, Fridrihova životna saputnica, imala je u svemu potrebnu odmerenost pa čak i smirenost, Svetlana Bojković kao Ana Majnhold Ajgner oživela je tok scenskih zbivanja glumeći ličnost potpuno u skladu s uobičajenim salonskim manirima i stilom epohe u kojoj se dešava radnja. Irfan Mensur u ulozi Doktora fon Ajgnera fino je karakterisao lik spoljnim sredstvima glumačkoga izraza. I ostali članovi glumačke ekipe – Milica Mihajlović (Gospođa Val), Aleksej Bjelogrlić (Oto), Tamara Šustić (Erna), Milena Vasić (Adela) i Petar Benčina (Doktor Franc Mauer) na prikladan način su učestvovali u toku scenske radnje ujednačeno vodeći konverzaciju. Srđan Timarov (Nater) živopisno, diskretnim karakternim senčenjem, oživeo je na sceni jednu zanimljivu figuru.
Scenografija Branka Hojnika prilično neutralna: mogla je imati i pokoje secesionističko obeležje da bi se jasnije obeležila epoha.

Artur Šnicler ŠIROKA ZEMLJA PREVOD Boško Milin POZORIŠTE JDP, Scena „Ljuba Tadić“ REŽIJA Marko Manojlović SCENOGRAFIJA Branko Hojnik KOSTIMOGRAFIJA Lana Cvijanović, Maria Marković Milojev KOMPOZITOR Vladimir Pejković