Srpske zemlje

Srbi su s mukom shvatili da su vraćeni u vreme razjedinjenosti, da im se etno-istorijski prostor ponovo nalazi u više država i da će srpske zemlje biti jedini adekvatan i ispravan pojam kojim bi nazvali svoje integralne nacionalne teritorije – zajedno u Srbiji i izvan nje

Litija revolucija pojavila se tamo gde je, na prvi pogled, najmanje mogla da se očekuje. Brojnim argumentima moglo bi da se potkrepi mišljenje kako je ateizovanje i rasrbljavanje Crne Gore za vreme titoizma tako temeljno postavljeno i decenijama sprovođeno da više nema nazad. Pravoslavne crkve i manastiri bili su devastirani, sveštenstvo i monaštvo desetkovano, etatizacija Crne Gore (re)uspostavljena na komunističkoj ideologiji, a srpstvo sistematski suzbijano u ime crnogorstva. Od njegovog perfidnog nametanja kao prelaznog, tzv. dvojnog identiteta, do militantnog, ustašolikog antisrpstva bio je potreban samo korak. I on je napravljen osamostaljenjem 2006. zahvaljujući na sve načine i uz pomoć Zapada postignutom „potrebnom procentu“ glasova ZA.

[restrict]

PROSTORNI REPERI Stvorena je vesternizovana, polatinjena nezavisna država pod imenom Crna Gora u nasleđenim tzv. AVNOJ-skim granicama, a političkom vođstvu date su „odrešene ruke“ da tome upodobi njenu nacionalnu „sadržinu“, i to u skladu ne s „teokratskim nasljeđem 19. već sa građanskim konceptom 21. vijeka“. Narod je s neznatnim, sporadičnim otporom trpeo svakakva poniženja, istorijska krivotvorenja, jezičke izmišljotine, kulturne uzurpacije, politikantske konstrukte i otvorene srbocidne pretnje, čija razobručenost je dostigla vrhunac posle prijema u NATO 2017. „Doćeralo je cara do duvara“ atakom na samo biće zatomljenog nacionalnog identiteta – na crkvu, pravoslavnu, svetosavsku, srpsku. Postalo je jasno da se više ne može biti i Srbin i Crnogorac, već samo ili Srbin ili Montenegrin. I usledila je erupcija dugo potiskivanog nezadovoljstva. Kako bi rekao vojvoda Janko Katić: „Ono što u srcu ključa, mora na usta da iskipi!“ Iz desetina hiljada grla starih i mladih od Boke do Bijelog Polja i od Ulcinja do Plužina danima, uporno i sve glasnije odjekuje „Ne damo svetinje“. I oni pomalo letargični sveštenici počeli su da sabiraju narod na molebanima čak i u malim, trošnim, zatarabljenim seoskim hramovima po planinskim zabitima i širom Srbije i Republike Srpske, ali i izvan njih. Lucidno je primetio N. Malović da se dešava „osveštavanje prostora“. Prvobitno očajnički vapaj „Ne damo svetinje“ prerastao je u poruku koja se odnosi ne samo na srpske crkve kao sakralne objekte već na srpske crkve kao prostorne repere. Prkosno se čuje i tamo gde je za to potrebna velika hrabrost – u Vukovaru, Mostaru, Kumanovu…
Uprkos višedecenijskom nastojanju da se srpstvo pretvori u srbijanstvo, a srpski prostor svede prvo na rezidualnu (post)jugoslovensku i „užu“, a potom na „pretkumanovsku“, pa čak i „pašalučku“ Srbiju, litije su učinile da se kao ptica feniks ukažu obrisi jedinstvenih srpskih zemalja. Onih državno organizovanih i manje-više slobodnih, ali i onih amorfnih, trenutno okupiranih, koloni(jali)zovanih, obezljuđenih, opustošenih, redukovanih, fragmentiranih i preimenovanih, ali ipak postojećih.

SRPSTVO I VAN SRBIJE Pojam srpske zemlje veoma je korišćen u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka. Njime se u domaćem „nacionalnom radu“, a naročito na međunarodnom planu ukazivalo da su Srbi domicilan narod ne samo u tada malenoj, tek oslobođenoj, prvo autonomnoj, pa nezavisnoj Srbiji već i na prostranim, kompaktnim teritorijama unutar granica Austrougarske i Osmanskog carstva, tj. u znatnom delu Panonske nizije i Balkanskog poluostrva. I kao što je „ujedinjenje Nemačke (bilo) rezultat delovanja nemačkog učitelja“ (O. fon Bizmark), tako je i srpska intelektualna elita toga vremena svojim političkim radom, javnim nastupima, terenskim istraživanjima, geografskim kartama, napisanim knjigama, novinskim i naučnim člancima bila posvećena identifikovanju, proučavanju i širenju svesti o srpskim zemljama u službi njihovog oslobađanja, omeđavanja i okupljanja pod jedan državni krov. Tako je, na primer, J. Cvijić pisao da „od Beča do Carigrada nema većeg naroda od našega“, izradio Uputstvo za proučavanje naselja i porekla stanovništva namenjeno razgranatoj mreži saradnika, te pokrenuo nemerljivo vrednu ediciju Naselja srpskih zemalja kojom je markirao srpski nacionalni prostor. Na Blagovesti 1910. nije osnovao srbijansko već Srpsko geografsko društvo i 1912. pokrenuo Glasnik srpskog geografskog društva – najstariji naučni geografski časopis na Balkanu. Poimanje prostornih opsega, prirodnih bogatstava, istorijskih mesta, kulturnih pojaseva i geostrategijskih vrednosti srpskih zemalja postalo je blisko obrazovanom sloju, ali se raširilo i u čitavom narodu. Stoga ne čudi zašto su bogati pojedinci pomagali crkve, škole i četničku akciju u Staroj Srbiji, zašto su u Beogradu organizovani veliki protesti i traženo oružje prilikom austrougarske aneksije BiH, zašto su se, uprkos dinastičkim nesporazumima, Petrovići i Karađorđevići nadmetali ko će predvoditi svesrpsko ujedinjenje, zašto su kretanjem u balkanske ratove i Veliki rat i nepismeni seljaci osećali i znali za šta se bore…

SAMOPOTIRANJE JUGOSLOVENSTVOM A onda je 1918. učinjen greh koji je Srbima doneo višedecenijsko ispaštanje, ali ni do danas nije doveo do iskrenog pokajanja – stvorena je jugoslovenska, a ne srpska država. Pojam srpske zemlje naglo je prestao da se koristi. Delom se to zbilo zato što se (pogrešno) smatralo da je nacionalni cilj postignut i da je srpsko ujedinjenje postignuto, a delom „da se ne izazivaju Hrvati“ koji su otvoreno ispoljavali aspiracije prema velikim delovima srpskog prostora. Srpska politička i intelektualna „klasa“ pristala je da zapadnu, talasokratsku geopolitičku potrebu za jugoslovenskom državom smatra i posvećeno realizuje kao svoju. Paradigmatičan je primer istog J. Cvijića. Autoritetom „dvorskog geografa“ i „sultana srpske nauke“, posle ujedinjenja uklanja reč srpski iz naziva i društva i časopisa, te oni sve do 1940. nose nazive Geografsko društvo i Glasnik geografskog društva. (Reč srpski vraćaju tek 1948. nove vlasti!) Pominjati srpske zemlje u uslovima autoritarnog režima i federalne strukture jugoslovenske države bila je jeretička pomisao i rizičan čin, tumačen kao izraz „velikosrpskog nacionalizma“ i atak na „bratstvo i jedinstvo naših naroda i narodnosti“. Postalo je podrazumevajuće da se stvaranjem „dodatnih nacija“ i republičkih granica srpske zemlje svode samo na („užu“) Srbiju, tj. da su Srbi u Srbiji, Hrvati u Hrvatskoj, Crnogorci u Crnoj Gori, Makedonci u Makedoniji… Kada su Srbi iz Knina i okoline, fanatični navijači Zvezde, počeli da dolaze na utakmice i prate njen pohod 1990/1991. do evropskog fudbalskog trona, u Beogradu je često moglo da se čuje: „Vidi koliko Hrvata navija za Zvezdu!“

STRAH OD POJMA Uprkos sistematskom prećutkivanju, potiskivanju i negovanju „kulture zaborava“, pojam srpske zemlje stidljivo se vraća u javnost tek sa slomom ideološkog jednoumlja i uspostavljanjem višestranačja, a naročito s fragmentacijom Jugoslavije duž nekonsekventnih (diskordantnih) granica. Srbi su s mukom shvatili da su vraćeni u vreme razjedinjenosti, da im se etno-istorijski prostor ponovo nalazi u više država i da će srpske zemlje biti jedini adekvatan i ispravan termin kojim bi nazvali svoje integralne nacionalne teritorije – zajedno u Srbiji i izvan nje. Međutim, sve je brzo utihnulo. Političari su bili spolja i iznutra zastrašeni propagandnim pritiskom da sprovode velikosrpski ekspanzionizam, a intelektualci do dana-današnjeg inhibirani nametnutim „memorandumskim sindromom“. Nije uspela čak ni inicijalna epizoda sa „krovnom“ Srpskom demokratskom strankom Srpskih zemalja. Kao alternativa, „opipljiviji“, prepoznatljiviji i bolje prihvaćen pojavio se pojam srpski etnički prostor. On je podrazumevao daleko manji prostor od srpskih zemalja, tj. samo onaj gde je stanovništvo koje se u aktuelnim popisima izjašnjavalo kao Srbi činilo apsolutnu većinu (preko 50% ukupne populacije). To znači da isključuje oblasti gde je izvršeno masovno fizičko uništavanje, proterivanje i prinudno versko-nacionalno preobraćanje/preimenovanje Srba, te njihovo supstituisanje drugim narodima. Tako, na primer, veći deo kosovsko-metohijskog dela Srbije zbog sadašnje arbanaške demografske većine trenutno se ne može smatrati srpskim etničkim prostorom, ali svakako jeste srpska zemlja, i to ona ključna, izvorna.

DA SE ZNA Pojam srpske zemlje potrebno je, bez ikakvog snebivanja i kompleksa, vratiti u politički, naučni, obrazovni, kulturni, medijski i svakodnevni rečnik. Srpske zemlje su, dakle, ono čije se postojanje širom „Srpske (ponovo) Sparte“ dokazuje masovnim krstonosnim okupljanjima naroda, koja su se, u stvari, pretvorila u jednu veličanstvenu litiju. To je onaj pojam što se u zvaničnoj himni Srbije nalazi u drugoj, četvrtoj i šestoj strofi, a što je zbog republikanskog uređenja u originalu zamenilo srpskog kralja. To su one zemlje koje se navode u stihovima celovite himne Svetom Savi, koja se može pronaći u svakom crkvenom kalendaru: „blagodarna Srbijo“, „Bosna i Hercegovina Svetog Save dedovina“, „Bačka, Sreme, Banate i Srbijo Stara“, „Crna Goro, sestro mila, zdravo i ti s nama bila“, „sa svih strana svi Srbi s mora i Dunava“, „Mileševo slavi se telom Svetog Save, koga slave svi Srbi s obe strane Save“. Stvar je nacionalne zrelosti i geopolitičke prilike kada će množina prerasti u jedninu – srpske zemlje u srpsku zemlju. I srpsku državu.

[/restrict]