Orbanova revizija Holokausta

Za „Pečat“ iz Budimpešte Vlastimir Vujić

Kako vlada Viktora Orbana pokušava da umanji ulogu Mađarske u istrebljenju Jevreja u Drugom svetskom ratu

Iako je, pet godina od ubistva šestoro Roma u Mađarskoj, sudski proces dobio epilog (ultranacionalistička četvorka počinilaca iz Debrecina osuđena je na doživotni zatvor) netrpeljivost i ozbiljna diskriminacija prema ovoj populaciji, koja u Mađarskoj čini između pet i osam odsto stanovništva, sve više je prisutna od drugog dolaska na vlast Viktora Orbana i njegovog desnokonzervativnog „Fidesa“.

Da bi promenio spočitani imidž, Orbanov kabinet je, u godini obeležavanja mnogo masovnije likvidacije Roma (nacisti su 2. avgusta 1944. u poljskom Aušvicu ubili 3.000 Roma) u državnim medijima, koje kontroliše, javno obznanio da će platiti odštetu porodicama ubijenih Roma (kao i kompenzaciju preživelima) do kraja oktobra 2013. godine. Rok je potom produžio do 15. januara ove godine, zatim pomerio za 28. februar… I, do dana današnjeg, njihovim familijama nije uplaćena ni jedna jedina forinta. Državni sekretar u Ministarstvu za socijalna pitanja i manjine Zoltan Kovač odugovlačenje je najpre pravdao „pravnim poteškoćama“, da bi medijima na kraju otvoreno saopštio da  nema zakonskih osnova koji bi omogućili isplatu nadoknade Romima. Čak ni minimalne kompenzacije koja bi im delimično „ublažila štetu“…

 

PISANJE NOVE ISTORIJE Vlada kontroverznog Viktora Orbana u prvom ovogodišnjem mesecu još jednom je „spinovala“ javnost. Uz domaću, ovog puta i svetsku. U nameri da se suprotstavi tvrdnjama Brisela i Vašingtona da nije odlučna u borbi protiv antisemitizma, Mađarska je 2014. proglasila  Godinom Holokausta. Povod je sedamdeseta godišnjica početka genocida nad Židovima u Mađarskoj: od marta 1944. do januara 1945. godine deportovano je i u nemačkim logorima smrti ubijeno preko 600.000 mađarskih Jevreja. Jevrejske zajednice u Mađarskoj, međutim, brzo su razotkrile Orbanov privid u čijoj pozadini je nastavak prekrajanja istorijske uloge Budimpešte u dva velika rata odakle je izašla kao poražena. Iako su mađarski Jevreji, zajedno s izraelskom državom, planirali tokom godine mnogo manifestacija u Mađarskoj, odlučili su da od svega odustanu. Orbanu su poslali poruku da je razlog ovakve odluke upravo njegov radikalni revizionizam.

Da će nastaviti sa pisanjem „nove“ istorije, Viktor Orban je Jevrejima u zemlji poručio preko Šandora Sakala, direktora vladinog Instituta za istoriju „Veritas“, još na samom početku Godine sećanja na Holokaust. Sakal je u intervjuu mađarskoj novinskoj agenciji MTI sredinom januara izjavio da su Jevreji u Mađarskoj imali „značajne gubitke“ tek posle nemačke okupacije zemlje, 19. marta 1944. Prethodne deportacije Jevreja je nazvao „akcijama policije prema strancima“, navodeći da većina tada deportovanih Jevreja nije imala mađarski pasoš(sic!) Sakal je time potpuno relativizovao učešće Mađarske u Holokaustu.

Najveću kontroverzu je ipak izazvao planirani spomenik nemačkoj okupaciji Mađarske, 19. marta 1944. Odluku, samu po sebi skandaloznu, koja se u formi odredbe u prvoj nedelji januara pojavila u „Službenom glasniku Mađarske“, proglasio je Orbanov zamenik Žolt Šemjen. Sporno obeležje Hitlerovoj nacističkoj soldateski biće podignuto u prvoj polovini 2014. godine na centralnom budimpeštanskom Trgu slobode, nekoliko metara od spomenika sovjetskim crvenoarmejcima koji su u Drugom svetskom ratu položili živote oslobađajući Mađarsku upravo od fašizma. Spomenik, po zamisli „Fidesovih“ arhitekata, činiće „orao, simbol nemačkog Rajha, koji se obrušio na arhanđela Gavrila, koji simbolizuje Mađarsku“. Orban je izričit u tvrdnjama da je spomenik posvećen „svim žrtvama“ u periodu od marta 1944. do kraja rata. Stav vlade Viktora Orbana je (a to piše i u preambuli Ustava iz 2012. koji je „Fides“ i napisao i usvojio!) da je suverenitet Mađarske prestao da važi 19. marta 1944. godine. Između redova, to znači da je Mađarska samo delimično odgovorna, ili uopšte nije, za Holokaust nad mađarskim Jevrejima.

[restrictedarea]

Mađarske jevrejske zajednice i brojne jevrejske organizacije širom Evrope i sveta žestoko su protestovale protiv gradnje spomenika. Andraš Hajsler, predsednik Federacije jevrejskih zajednica „Mažihis“, nedavno je u Budimpešti ponovio da, ako vlada ne odustane od podizanja pomenutog obeležja nemačkim nacistima, i ako šef „Veritasa“ Sakal ne podnese ostavku, „Mažihis“ u Godini sećanja na Holokaust u Mađarskoj neće učestvovati – ni u jednoj od manifestacija koju tim povodom organizuje vlada Viktora Orbana.

I brojni istaknuti mađarski istoričari protestuju protiv spomenika, uključujući i Kristijana Ungvarija. „Ovaj spomenik je grubo i tendenciozno falsifikovanje istorije. Mađarska je bila formalno okupirana, ali je ostala važan saveznik Hitlerove Nemačke“, kaže Ungvari. Budimpeštanski istoričar takođe ističe da su mađarske vlasti deportovale Jevreje „više nego ažurno i po mnogo strožim kriterijumima od Nemaca“. „Da su se držali nemačkih uputstava, oko 200.000 mađarskih Jevreja nije moralo da bude deportovano“, podvukao je Ungvari.

 

„KUĆA SUDBINA” Druga vrlo važna osoba iz Orbanovog štaba zadužena za „spinovanje“ javnosti u vezi s obimom mađarske odgovornosti za Holokaust jeste istoričarka Marija Šmit, direktorka „Kuće terora“ u Budimpešti. Orban joj je poverio izradu koncepta za gradnju memorijalnog centra u bivšoj prestoničkoj železničkoj stanici „Jožefvaroš“, pod nazivom „Kuća sudbina“. Javnost je ovog meseca videla njen predloženi projekat. Šmitovoj, koja u medijima van „Fidesove mreže“ odavno ima reputaciju da smanjuje odgovornost Mikloša Hortija za Holokaust, jevrejske zajednice i organizacije prebacuju da se u „Kući sudbina“  (pre svega treba da podseća na ubijanje jevrejske dece)  preveliki naglasak stavlja na pojedinačne spasioce mađarskih Jevreja. „Mnogo više energije je investirano u istrebljenje Jevreja nego u njihovo spasavanje“, izjavio je tim povodom izraelski ambasador u Budimpešti Ilan Mor.

Nove kontroverze posvećene Holokaustu, i to baš u prva tri meseca 2014. godine, mnogi analitičari, međutim, tumače „korisnim predizbornim aktivnostima“ (parlamentarni izbori u Mađarskoj su 6. aprila). I to ponovo „navođene“ iz dvotrećinski vladajućeg „Fidesa“, čiji je glavni ideolog niko drugi do sam Viktor Orban. „Ta stranka svu kritiku isključivo predstavlja kao neprijateljske napade inostranstva na mađarski suverenitet, dok za domaće opozicione partije konstantno plasira mantru da su neprijatelji demokratije i slobode. I kod velikog dela njenog biračkog tela, krajnje desno orijentisanog, takva retorika pada na plodno tlo“, podvukao je istoričar Ungvari, dodajući da u taj korpus ubraja i dvojne državljane u regionu kojima je Orban nedavnim pojednostavljivanjem postupka dobijanja mađarskog pasoša, omogućio i  glasačko pravo.

Recimo na kraju i to da je, govoreći 15. marta na budimpeštanskom skupu kojim se Mađari sećaju početka pobune protiv Habzburgovaca iz 1848. godine, Viktor Orban od birača javno zatražio da mu 6. aprila na „sudbonosnim izborima“ (to isto doslovce je izjavio i pre četiri godine) ponovo povere dvotrećinsku većinu i apsolutnu vlast u parlamentu, koju je dobio 2010. Rezultati najnovije ankete, sprovedene 13. marta, međutim, pokazali su da Orbanovu desničarsku partiju podržava 29 odsto birača, dok je za opozicionu koaliciju stranaka leve orijentacije opredeljeno 26 odsto ispitanih…

[/restrictedarea]