Prof. dr Miloš Kovačević: Srpski jezik je proteran iz škola i sa univerziteta

Razgovarala Biljana Živković

Samo je valjda kod nas moguće da srpski jezik nije obavezan predmet čak ni pri izučavanju stranog jezika na univerzitetu, a kamoli na nastavničkim nejezičkim i nefilološkim fakultetima. Kako da tražimo da nam profesori budu funkcionalno pismeni, kad su se sa srpskim jezikom susretali samo u osnovnoj školi, jer je on odavno istisnut iz srednje škole

 

Prof. dr Miloš Kovačević je poznati srpski lingvista, borac za očuvanje srpskog jezika, našeg najstarijeg i najvećeg istorijskog i nacionalnog blaga. Pripada malobrojnim mislećim Srbima koji nisu ustuknuli pred najezdom novokomponovanih „jezikotvoraca“ koji, prihvatajući nove jezike, zapravo učestvuju u krađi srpskog jezika. Za „Pečat“ govori o posledicama pomenutog jezičkog beščašća, koje sada hara državama na prostorima bivše SFRJ, indiferentnom stavu srpskih filologa i naših najvećih nacionalnih institucija.

Da li smo, kao narod, u dovoljnoj meri svesni opasnosti svojatanja srpskog jezika?
Reč „svojatanje“ preblaga je za imenovanje stanja u kojem se srpski jezik danas kod nesrba nalazi. Svakako je ispravniji termin „negiranja“ srpskog jezika. Neki su, kao npr. poznati srpski pravnik Laza M. Kostić, to čak imenovali „krađom“ srpskog jezika. Kad bi taj termin danas neko od srpskih lingvista ponovio, makar i u citatu, optužili bi ga, čak i pojedini srpski filolozi, najmanje za „govor mržnje“. I ta činjenica jeste dobar pokazatelj kako se u srpskoj filologiji želi ublažiti ili čak prećutati opasnost koja dolazi od negiranja imena srpskoga jezika kod balkanskih naroda koji taj jezik upotrebljavaju, izbegavajući da ga imenuju srpskim, kao njegovim jedino naučno i etnički utemeljenim imenom.

Okolnosti, uporedo sa ratnim stihijama na prostorima bivše SFRJ, krojile su neke nove „jezičke geostrateške mape“ ili, kako Vi kažete: „Jezički kao osnov nacionalnog identiteta u novonastalim balkanskim državama“. Kakve posledice sa sobom nosi pojava otimanja srpskog jezika?
Opštepoznato je da je u doba romantizma, kada je i formiran najveći broj evropskih nacija, jezik bio najčešće osnovni kriterijum nacionalnog identiteta. Zar bi se onda trebalo čuditi što je Vuk Karadžić, u skladu sa tom evropskom praksom, sve one koji su govorili srpskim jezikom smatrao Srbima. Budući da ni tada svi koji su govorili srpskim jezikom nisu hteli Srbima da se zovu, Vuk je sve Srbe objedinjene istim srpskim jezikom potklasifikovao prema veri na „Srbe zakona rimskoga (Srbe katolike), Srbe zakona grčkoga (Srbe pravoslavce) i Srbe zakona turskoga (Srbe muslimane)“.  Nijedan od tih kategorija celinom danas neće Srbima da se zove. Srbi katolici su najvećim delom prevedeni u Hrvate, Srbi muhamedanci u Bošnjake, a deo Srba pravoslavaca u Crnogorce. Kako je koji deo Srba istupao iz srpskog nacionalnog korpusa, on je negirao pripadnost srpskoj naciji pre svega tako što je počeo da negira srpski karakter jezika kojim govori. I posegao za kriterijumom stvaranja nacije iz doba romantizma: kriterijumom da nema nacije bez sopstvenog jezika, zaboravljajući tako da onda ni Amerikanci, ni Kanađani, ni Meksikanci, ni Brazilci, ni mnogi drugi ne bi bili nacije.  Ali,  „otimanje srpskog jezika“ ovde ima mnogo šire i dublje posledice. Ono zapravo znači razbijanje srpskog nacionalnog korpusa, negiranje srpske kulturne i jezičke istorije, osporavanje delova srpske književnosti ili pak, negiranje  kontinuiteta srpske književnosti.

Gde je, u tom smislu, najdrastičnija situacija, u Hrvatskoj, BiH ili Crnoj Gori?

[restrictedarea]

Ne zna se gde je danas teže. U Hrvatskoj su očišćeni Srbi, srpski jezik je preimenovan u „hrvatski“, a Srbima koji su proglašeni nacionalnom manjinom dozvoljeno je da  upotrebljavaju „srpski“ za koji podrazumevaju da mora biti drukčiji od „hrvatskog“. Time se direktno sugeriše, da ako Srbi žele biti Srbi ne smeju da upotrebljavaju svoj dojučerašnji srpski, jer su ga Hrvati proglasili „hrvatskim“. U Bosni i Hercegovini je, čini se, situacija još teža. Na delu je povampirena Kalajeva jezička politika, koja preko bosanskog kao „zemaljskog jezika“ hoće da stvori novu naciju – Bosanaca, u kojoj bi se utopili i Srbi i Hrvati. Naime, cilj je da se ukine srpski jezik i da se na nivou cele BiH ustoliči tzv. bosanski jezik, kao osnov nove bosanske nacije. Ista politika provodi se i u Crnoj Gori. Crnogorska vlast želi svim silama da ukine službeni status srpskome jeziku, želi da ukine srpski jezički, a samim tim i srpski nacionalni identitet.

Da li je takva zloupotreba jezika jednog naroda zabeležena igde na svetu?
U posebnom radu koji će se uskoro pojaviti u štampi, a koji sam naslovio „Postoji li pravo naroda na sopstveno ime imenom tuđeg jezika“, analizirao sam devet najrelevantnijih svetskih dokumenata koji zahvataju i problematiku jezičkog prava. Ta analiza je pokazala da međunarodni dokumenti govore isključivo ili o jezičkim pravima pojedinca, ili o jezičkim pravima pripadnika nacionalnih manjina, dok se jezička prava naroda nigde i ne pominju. Zato niti postoji, niti je ikada postojalo „pravo naroda da svoj jezik imenuje svojim nacionalnim imenom“, a na to pravo su se  pri preimenovanju srpskoga jezika pozivali i Hrvati, i muslimani/Bošnjaci i Crnogorci. To lažno „pravo“,  koje su izmislili Hrvati u poznatoj Deklaraciji o položaju hrvatskog književnog jezika 1967. godine, jedina je podloga ovih političkih jezika nastalih preimenovanjem srpskoga Vukovog jezika. Jasno je da na osnovu „lažnog“ prava mogu nastati samo „lažni“ jezici. I svi na srpskoj strani koji se na takvo pravo pozivaju ili pak na osnovu takvog prava „priznaju” te nepostojeće jezike pokazuju potpunu neobaveštenost, i svesno idu protiv srpskih nacionalnih interesa. Takvoj zloupotrebi srpskog jezika, dakle, dobrano potpomažu Srbi, posebno oni među srpskim filolozima i političarima koji slepo slede hrvatski filološki i nacionalni program, tako da omogućavaju u Srbiji nešto što je nepojmljivo bilo gde u svetu: da se srpski jezik pojavljuje i kao većinski jezik (u Ustavu Srbije pod srpskim imenom) i kao manjinski (u Zakonu o manjinama u Srbiji pod hrvatskim, bosanskim, a verovatno, kako je to najavio i dojučerašnji predsednik Srbije, i pod crnogorskim imenom).

Nečastan posao otimanja srpskog jezika prećutno je podržala i EU, njeno visoko zakonodavstvo u praksi je priznalo „nakalemljene“ jezike.
Evropska unija je politička organizacija, i ona je npr. u Hagu ukinula srpsko ime jezika i nametnula složenicu BHS (bosanski/srpski/hrvatski), iz čega proističe da su sve to ravnopravni jezici. Trebalo bi, međutim, reći da su upravo iz Evropske unije stizali glasovi da neće dozvoliti prevođenje između ovih jezika, a i kako bi dozvolili prevođenje „sa srpskog na srpski“ imenujući ga kao prevođenje sa srpskog na „hrvatski“ ili „bosanski“. Onda bi morali dozvoliti i prevođenje sa „nemačkog“ (onog u Nemačkoj) na „nemački“ (npr. onaj u Austriji) i slično. Zbog toga ni na univerzitetima u zapadnoj Evropi po pravilu nema posebnih katedri za ove samo imenom različite jezike, jer je svima jasno da su u pitanju samo „politički“, a ne i „lingvistički“ jezici.

Sa Vašim istomišljenicima se borite za očuvanje srpskog jezika, ali i za što čistiji jezik.
Nikada se nije činilo da imamo više pismenih, a verovatno nikada nije vladala takva nepismenost. Jezičku kulturu danas je potpuno sa scene izgurala jezička nekultura. Ona jednostavno vlada svuda: u masmedijima, u Parlamentu, u školi, u knjigama, na predavanjima… Zavladao je, kako je to dobro u nauci primećeno, „nemarni funkcionalni stil“, čiju osnovu čini tzv. anglosrpski jezik (T. Prćić). Takva jezička pošast nije spontano nastala, ona je posledica i institucionalnog i individualnog odnosa prema maternjem srpskom jeziku. Danas, nisu nepismeni samo novinari, nego i univerzitetski profesori, posebno nefilološkog usmerenja. Samo je valjda kod nas moguće da srpski jezik nije obavezan predmet čak ni pri izučavanju stranog jezika na univerzitetu, a kamoli na nastavničkim nejezičkim i nefilološkim fakultetima. Kako da tražimo da nam studenti, pa čak i profesori, budu funkcionalno pismeni, kad su se sa srpskim jezikom susretali samo u osnovnoj školi, jer je on odavno istisnut iz srednje škole (iako ga ima na papiru, u nazivu predmeta), a nema ga ni na jednom nefilološkom smeru studija. Postavlja se pitanje kako je moguće da pravnici ili novinari nemaju srpski jezik, da li je moguće da iko završi bilo koji fakultet, a da bude totalno nepismen, kakav je danas najčešće slučaj.
No, za takvu situaciju odgovorna je pre svega obrazovna politika, institucionalni odnos društva prema maternjem jeziku, a posebno srpski filolozi i srpske filološke institucije. Kada je pravljen novi nastavni plan za reformisane gimnazije, komisija je prihvatila predlog da se srpski jezik, baš zbog toga što se uopšte ne izučava u srednjoj školi, odvoji u poseban predmet (izdvoji iz predmeta srpski jezik i književnost), a onda se tome suprotstavio direktor Zavoda za unapređenje vaspitanja i obrazovanja, inače matematičar, a podržalo ga predsedništvo Društva za srpski jezik i književnost, direktno pokazujući da im do srpskoga jezika i nije stalo. Ili pak Prosvetni nacionalni savet usvoji preporuku po kojoj bi srpski jezik trebalo u porodici slovenskih jezika tretirati kao srpskohrvatski, i izjednačiti ga u statusu sa tzv. hrvatskim ili bosanskim. I uvek se nađe neki  „srbista“ koji stane iza takvih pogubnih, izopačenih odluka.

______________

Prof. dr Miloš Kovačević

Redovni je profesor za Savremeni srpski jezik, Stilistiku i Opštu lingvistiku. Predaje na više filozofskih i filoloških fakulteta: u Beogradu, Banjaluci, Petrinji, Nišu, Srpskom Sarajevu, Kosovskoj Mitrovici,  Kragujevcu… Dr Kovačević je lektor i gostujući profesor na Filološkom fakultetu Rurskog univerziteta u Nemačkoj. Objavio je preko 350 naučnih radova, 16 udžbenika srpskog jezika za osnovnu i srednju školu, 17 stručnih naučnih knjiga.

[/restrictedarea]