TVRĐAVA TEATAR Može ta „svirka“, samo muzikalnija

Piše Raško V. Jovanović

Drugi po redu Festival Tvrđava teatar u Smederevu, pod programskim motom „Sviraj to ponovo, Sem“, protekao je bez pravih ambijentalnih predstava

Očekivali smo bar jedan pravi ambijentalni spektakl na festivalu Tvrđava teatar 02 u Smederevu. Međutim, kako su organizatori odustali od ozbiljnije profesionalne vlastite produkcije, nije bilo nijedne istinske ambijentalne predstave, što je svakako šteta. I ove godine selektor je bila Branislava Liješević, a odabrala je za glavni program ukupno osam predstava, jednu iz inostranstva (Španija), dok su ostale preuzete sa domaćih pozornica (tri iz Beograda, po jedna iz Užica, Sombora i Novog Sada, dok je predstava iz Kraljeva izostala zbog bolesti glumice).

TEATAR NIJE, AKROBATIKA JESTE
U okviru glavnog programa, koji ćemo sada podrobnije razmotriti, izvedeno je ukupno sedam predstava, šest domaćih. Skromna festivalska ponuda za desetak vrelih avgustovskih dana! „Sviraj to ponovo, Sem“ bio je programski moto ovogodišnjeg smederevskog festivala. Rečenica iz filma „Kazablanka“ i u isti mah naslov pozorišnoga komada Vudija Alena, prikazanog u okviru glavnoga programa, treba verovatno da bude izraz želje za trajanjem ove manifestacije. Za razliku od prošle godine, zaobiđene su predstave izvođene na drugim festivalima u zemlji i takvom postupku nema se šta primetiti, mada je trebalo obuhvatiti jednu sa Sterijinog pozorja. To je predstava komada Borislava Mihajlovića Mihiza „Banović Strahinja“ u izvođenju subotičkog Narodnog pozorišta, koja bi u ambijentu Smederevske tvrđave mogla imati dobro uporište.
Kao i prošle godine, festival je počeo spektakularno: predstavom „Zemlja Do Do“ po delu „Alisa u Zemlji čuda“ Luisa Kerola, a  u izvođenju ansambla „Puho!“ iz Španije. Podzemne svetove Kerola u koje zalazi Alisa, ova grupa uzdigla je u vazduh i usmerila ih prema visinama, što zamenjuju magičnu zemlju u kojoj je sve moguće i stvaraju podsticaj ljudima da sanjaju o letenju. Predstava se realizuje pomoću velikog krana u režiji Sare Serano i Lućijana Trevinjanija, uz podršku reditelja i trenera glumaca Martina Ereroa, koji je uspeo da savršeno uvežba devetoro glumaca.
Šta smo, zapravo, gledali? Pozorišnu predstavu u klasičnom smislu svakako ne! Bio je to više akrobatski spektakl, najvećim delom neka vrsta performansa u vazduhu, uz rok i pop muziku, koju je sve vreme na zemlji uživo izvodio ansambl odličnih muzičara.
Drugu predstavu glavnog programa izvelo je Narodno pozorište iz Užica, prikazavši komediju „Rumunija 21“ Peke Štefana, pisca koji se ubraja među najznačajnije savremene rumunske dramatičare. Reč je o delu posvećenom karakterističnim dogodovštinama tipičnim za etapu društvenog razvoja što se najčešće naziva tranzicijom. To su slične društvene pojave našim današnjim udesima: bezobzirno bogaćanje onih kojima to omogućuje partokratska država, tržišno poslovanja u svim sferama društvenoga života, što podrazumeva trgovinu seksualnim uslugama, procvat pornografije prisutne u svim medijima, trgovanje decom, raspad porodice i iščezavanje svih moralnih normi. Gledajući ovu predstavu koju je režirao Goran Golovko stekli smo utisak da zahvaljujući neodlučnom i nedoslednom rediteljskom postupku, ona počinje u stilu bliskom brehtovskom teatru, da bi ubrzo skliznula u vode običnog kabarea, tako da je pravo mesto ovog naslova bilo u pratećem programu.
Predstava „Buđenje proleća“ Frenka Vedekinda, koju je u režiji Anje Suše izvelo Malo pozorište „Duško Radović“ iz Beograda u Sali Centra za kulturu u Smederevu, zalutala je na ovaj festival, bez obzira na nesumnjivo poetično izvođenje ovog teksta, koji se, gledan i iz današnje vizure, smelo i otvoreno bavi buđenjem seksualnosti i nedoumicama mladih u pubertetu.

FESTIVAL NIJE, REVIJA JESTE
Iste večeri kad i „Buđenje proleća“, samo dva sata posle, prikazan je komad Vudija Alena „Sviraj to ponovo, Sem“ na sceni u Malom gradu. Dabome da ambijent kvaziboemskog miljea snobova negde iznad 42. ulice na Menhetnu nema nikakvih dodirnih tačaka sa Tvrđavom u Smederevu, baš kao i protagonisti ovog komada koji mnogo ne haju za ideologiju, religiju i bilo kakav moral, već samozadovoljno uživaju u vlastitoj praznini. Ova predstava komada koji nije lišen izvesnih satiričnih akcenata, u režiji Marka Manojlovića, uprkos svojoj osrednjosti, stigla je na festival valjda da bi opravdala ovogodišnji programski moto.
Dubrovački pisac Vlaho Stuli (Stulić) živeo je i stvarao na razmeđi 18. i 19. veka: upravo 1800. godine dovršio je svoje najpoznatije delo „Kate Kapuralica“ u kojem prikazuje bedan život sirotinje u gradu pod Srđem. Oskudna radnja komedije svodi se na realistički i naturalistički prikaz venčanja Mare, najstarije kćeri Luke i žene mu Kate Kapuralice, sa mornarom Tikvulinom. Ovo delo dugo je ostalo u rukopisu, jer su se u vreme kada je nastalo u Dubrovniku uglavnom prikazivale francuske i italijanske komedije. Praizvedbu je imalo u Splitu 1966. godine, u režiji Marka Foteza. Godine 1995, Narodno pozorište u Somboru prikazalo je „Kate Kapuralicu“ u režiji Jagoša Markovića. Ove godine, meseca maja, predstava je obnovljena sa istim glumačkim sastavom i u istoj režiji. Sada stariji  petnaest godina, glumci su se lepo snašli i uspeli da ostvare visok stepen zajedničke uigranosti.
Na pozornici Malog grada scenografija Marine Pavlović, koja dočarava životni ambijent dubrovačkog predela Među vratima od Peskarije, odlično se uklopila i naprosto amalgamisala sa zidinama smederevske Tvrđave. Zato je mogućno govoriti o „Kate Kapuralici“ kao jedinoj predstavi na čitavom ovogodišnjem festivalskom programu, koja se približava onome što se podrazumeva pod ambijentalnim teatrom.
Novosadsko pozorište (Ujvideki sinhaz) prikazalo je dramsku poemu „Čovekova tragedija“ mađarskog pisca Imrea Madača, u adaptaciji Kate Đarmati i Kokana Mladenovića, koji je predstavu i režirao. Ovo monumentalno delo mitološko-simbolične intonacije nije napisano za pozornicu, pa je tek nekih dvadesetak godina posle piščeve smrti, 1883,  prikazano, u posebnoj obradi, u peštanskom Narodnom pozorištu. Glavni junak ovoga dela, Adam, ne predstavlja se kao samostalna jedinka, već kao oličenje čitavog čovečanstva. U „Čovekovoj tragediji“ Adam, proteran iz raja, u razgovoru sa Luciferom i po njegovoj sugestiji u snu vidi budućnost, prepoznajući samoga sebe u poznatim ličnostima čovečanstva – u Egiptu je Faraon razočaran zbog ispraznosti slave, u Grčkoj je Milkijad osuđen zbog neshvatanja naroda, u Rimu imućni Sergiol kojem su se smučila orgijanja, te traži utehu u hrišćanstvu; u srednjem veku on je Tankred, kojeg u žudnji za ljubavlju pobeđuje mržnja, dok je potom i Kepler, utemeljivač nove astronomije protiv čijih zakona ustaju brojni nosioci raznih predrasuda. Reditelj Kokan Mladenović pokušao je da Madačevo delo sagleda iz perspektive na kraju prve decenije 21. veka u koji je čovečanstvo ušlo opterećeno brojnim problemima i dilemama o sudbinskim pitanjima svoga postojanja. Izgradio je živopisnu predstavu u kojoj je pored troje glumačkih solista sudelovao i glumački hor od dvanaest članova. U svom rediteljskom postupku Mladenović je veoma inventivno scenski ispričao Madčevu viziju čovekovog hoda kroz vekove, iskoristivši brojne tekovine modernog teatra.
Izvođenje komada „Proslava“ na sceni Ateljea 212, svojevremeno, krajem pretprošle sezone, bilo je ne samo znatno repertoarsko osveženje, već i teatarski događaj u Beogradu. Reč je o pozorišnoj verziji teksta koju je Bo hr. Hansen načinio prema scenariju za film „Proslava“ Tomasa Vinterberga i Mogensa Rukova iz 1998. godine. Posle velikog filmskog uspeha, to delo osvojilo je i pozorišne gledaoce u više evropskih zemalja, pa je dospelo i do nas. U ovoj drami iznosi se istina o odnosima u jednoj bogatoj i moćnoj porodici. Ovu predstavu režirala je Iva Milošević, uspevši u punoj meri da oživi slojevitost dela. U tom smislu, precizno je raščlanjavala sve moralne dileme, vešto razvijajući mizanscen uz logično korišćenje nekoliko planova u okviru funkcionalnog scenografskog rešenja Gorčina Stojanovića. Kako je reč o specifičnom enterijeru bogataške kuće ne može se govoriti o bilo kakvoj podobnosti ove predstave za uklapanje u pozornicu Maloga grada smederevske Tvrđave.
Izvođenjem „Proslave“ završen je glavni program ovogodišnjeg festivala Tvrđava teatar u Smederevu na kojem su izostale istinski ambijentalne predstave. Dok se ne pristupi stvaranju posebnog repertoara za prostore koje nudi smederevska Tvrđava, makar sa samo jednom predstavom svake godine, festival će biti u znaku gostovanja predstava naših i stranih teatara na osnovu selekcije koja, kako se i ove godine ispostavilo, nema najjasnije formirane kriterijume, niti vodi računa o mogućnom uklapanju odabranih predstava u ambijent, izuzev što, kako nam se čini, poštujući pravila „žute estetike“, pokazuje posebno interesovanje samo za ostvarenja pojedinih umetnika. Zato i 2. Tvrđava teatar, kao što je bio slučaj i sa prvim, nije bio ambijentalan festival, već revija pozorišnih predstava u prelepom ambijentu Grada despota Đurđa.