Tajna mađarskog tepiha

Piše Aleksandar Pavlović

Kako mađarska politička i kulturna elita vidi odnose Mađara i Srba, i šta o toj problematici govore moćni mađarski mediji, poput izuzetno uticajne „ECHO“ televizije u Budimpešti

Kada se u holu Evropskog parlamenta, kojim od prvog januara predsedava Mađarska, pre nekoliko dana pojavio veliki tepih sa granicama Velike Mađarske na kojima su ucrtane teritorije Srbije, Rumunije i Slovačke, mnogo više su se uzbudili evropski političari (upozoravajući da je to opasna igra) nego srpski, koji su upadljivo ćutali, verovatno očekujući od mađarske vlade na čelu sa Viktorom Orbanom da približi Srbiju Evropi. Pošto su neki „Evropljani“, poput Austrijanaca, Slovaka i Rumuna bili i preglasni zbog jednog tepiha, morao se oglasiti i portparol mađarske vlade Marton Hajdu. On je rekao da taj tepih nema nikakve aspiracije prema teritorijama suseda već da predstavlja umetnički motiv kojim je ilustrovana najznačajnija revolucija u Mađarskoj (1848), a u kojoj je najistaknutija ličnost, ironijom sudbine, bio jedan Srbin, general Jovan Damjanić. General koji se najviše istakao u borbi protiv Beča i po kome se odskora zove i jedan od najvećih bulevara u Budimpešti.
Hoće li Srbi konačno preći preko tog tepiha na putu ka EU ili će im se on po ko zna koji put izvući ispod nogu, ostaje da se vidi.

PET VEKOVA NERAZUMEVANJA
„Mađari sa Srbima imaju 500 godina lošeg iskustva i zbog toga Srbi ne treba da očekuju od Mađara da kliču Srbiji, niti da pevaju ‘Bože spasi srpsku zemlju i srpski rod’, ali mogu da očekuju od Mađara da poštuju srpsku državu i srpsku himnu pod uslovom da promene generalno svoj stav prema mađarskoj nacionalnoj manjini. Tada mogu i očekivati da će ovdašnji Mađari koji su od početka ove godine masovno pohrlili po mađarsko državljanstvo pomoći ulasku Srbije u EU“, kaže za „Pečat“ Karolj Poša, predsednik društva za očuvanje tradicije i identiteta „Rakoci“ sa sedištem u Kanjiži (jedinog mesta u Srbiji sa dva zvanična imena ispisana i na tabli na ulasku u grad – za Srbe je ona Kanjiža, a za Mađare Mađarkanjiža).
Prema tvrdnjama mnogih Mađara iz Vojvodine, upravo je udruženje „Rakoci“ intelektualni most preko kojeg se ujedinjuje mađarsko biračko telo podeljeno u Vojvodini na nekoliko partija koje se međusobno bore za vlast, i takođe je u dobrom delu okrenulo većinu Mađara SVM-u Ištvana Pastora. Društvo je veoma aktivno na svim poljima i redovno održava razne skupove i tribine na kojima učestvuju vodeći mađarski intelektualci. Međutim, mađarskoj intelektualnoj eliti, ali i partijama sa tvrdim nacionalnim stavom (SVM) podršku daje i najgledanija mađarska privatna televizija „ECHO TV“ sa sedištem u Budimpešti, kao i još neki pisani mediji. Budući da svi ti mediji redovno odapinju otrovne strele  prema Srbiji, Mađarskoj očigledno nije cilj da pomogne našoj zemlji na putu ka EU, već, naprotiv, da je satanizuje kako bi se iz nje lakše Evropi pripojio „Delvidek“ (na mađarskom „Južni kraj“, ime kojim Mađari nazivaju Vojvodinu). Nažalost, ovdašnjim političarima i narodu nema ko da prevede šta se tamo priča, a najviše zabrinjava to što se niko od ovdašnjih mađarskih političara nije ogradio od ultranacionalističkih stavova i mržnje koja se bar jednom mesečno emituje u emisiji „Svetska panorama“ na „ECHO TV“, i to petkom u udarnom terminu. Predsednik udruženja „Rakoci“ Karolj Poša, međutim, na to se ne obazire:
„Srbi dobro znaju da je Mađarska sada njihov put u Evropu, ali, nažalost, između Srba i Mađara postoji pet vekova (ne)razumevanja. Srbi moraju da shvate da Mađari nisu Albanci i da nemaju nameru da se odvoje od Srbije, odnosno od Vojvodine, ali isto tako i da nisu zadovoljni svojim sadašnjim položajem u Srbiji. Istina, u vreme Miloševića on je bio mnogo gori, već i zbog ratova, jer je desetine hiljada Mađara pobeglo većinom u Mađarsku, budući da nisu želeli da učestvuju u sukobu na Balkanu, koji, uostalom, i ne razumeju. Međutim, većina nas se vratila jer je ovo bila i ostala naša zemlja koju mi zovemo Delvidek ili Južni kraj, a Srbi Vojvodina. Mi ovdašnji Mađari uverili smo se da ni u Mađarskoj nismo ‘svoji na svome’, pa nam ne ostaje ništa drugo nego da se organizujemo na prostoru, kako vi kažete Vojvodine, gde imamo većinu, i u kulturnom i u političkom smislu. U Vojvodini je do Drugog svetskog rata živelo 37 odsto Srba i 28 odsto Mađara, a sada nas u Vojvodini ima svega 293.000, što je svega 15 odsto vojvođanske populacije. Ako uzmemo u obzir da smo po mortalitetu odmah iza vas, a u svetu su uz nas samo Japanci (kojih je ipak 100 miliona), onda je slika i za nas i za vas katastrofalna, budući da smo mi mali narodi. Prošle godine nestalo nas je više od 3.000, i ako se ovako nastavi Mađara neće biti za sto godina, a poslednji Srbin će umreti za 200. Zato je poslednji trenutak da jedni druge razumemo, a prava šansa za opstanak je da Mađari Srbima budu most za ulazak u EU. Mi upravo sada, možemo mnogo toga da uradimo za vas, jer predsedavamo EU.“

RAT DO ISTREBLJENJA
Međutim, vladajuća koalicija u Srbiji, iako to otvoreno ne govori, strahuje da će Mađari svoju pomoć uslovljavati pojedinim političkim pitanjima, a posebno promenama granica okruga. To i jeste ključ nerazumevanja u Vojvodini, zbog čega je  vladajuća SVM izašla iz mnogih koalicija gde je formirala opštinsku vlast. Očigledno je da je u Vojvodini oduvek bilo i ostalo mnoštvo nerazjašnjenih problema između Srba i Mađara. Istoričar Sabolč Kavai, sekretar udruženja „Rakoci“, tim povodom za „Pečat“ kaže:
„Tokom srednjeg veka, pa do 1456. godine, kada su Mađari i Srbi zajedno branili Beograd od Turaka, između ova dva naroda nije bilo sukoba. Međutim, od dolaska Turaka pa sve do danas, između Mađara i Srba traje konstantan sukob u raznim oblicima. Srpski istoričari moraju već jednom da priznaju da su Srbi u proteklih pet vekova uvek bili protiv Mađara, što današnja šira srpska javnost ne zna. Za vreme turskog osvajanja Pešte Srbi su činili gotovo 80 odsto turske vojske, što se lepo može videti po imenima uklesanim u Peštanskoj tvrđavi. Praktično ispada da su Srbi vladali Peštom do pobune Rakocija 1703, a ne Turci. Kada je osnovana Austro-Ugarska, Srbi su masovno prešli na austrijsku stranu, dok Mađari nikada nisu voleli Beč jer je on uvek manipulisao Srbima, Rumunima i ostalim narodima na Balkanu. Kada ovo govorim mislim na većinu srpske populacije, jer uvek je bilo izuzetaka. Tako je jedan od najvećih mađarskih heroja general Jovan Damjanović koji se posebno istakao u ratu protiv Beča 1848. do 1849. godine. Danas jedan veliki bulevar u Pešti nosi njegovo ime. Mađari od svih evropskih naroda najbolnije znaju da su tamo gde su izgubili vlast ubrzo izgubili i stanovništvo i teritorije. Na primer, na teritoriji sadašnje Slovačke je pre samo 90 godina živelo 5.700.000 Mađara, a sada ih je samo 700.000. Znači, za jedan ljudski vek pet miliona ljudi manje. Čim je oformljena Kraljevina Jugoslavija iz nje je otišlo 39.272 Mađara jer nisu hteli da daju zakletvu kralju. Srpska istorija samo spominje zločin u raciji kada je ubijeno preko 4.000 Srba, ali niko ne spominje zločine partizana od 1944. godine kada je pobijeno od 20.000 do 40.000 Mađara, i to bez ikakvog suđenja. Najveći broj njih je bio potpuno nevin. U Kanjiži su pobijeni katolički popovi, a partizanka koja im je odsecala polne organe još uvek živi u Bečeju. To su činjenice koje su Mađarima stvorile biološki nagon za opstankom i zbog kojih imamo osećaj da nam je jedini spas u teritorijalnom povezivanju u Vojvodini i reciprocitetu u policiji kao glavnoj poluzi vlasti. Jer Mađari imaju većinsko uverenje da policija prema njima i Srbima ima dvostruke standarde.“

OKRUZI DELVIDEKA
Međutim, danas su odnosi između Srba i Mađara opterećeni još jednim problemom koji u svojoj srži sadrži mađarsku ambiciju da svi Mađari žive u jednoj državi. S tim u vezi je i činjenica da je odmah posle pobede za nacionalne savete SVM tražio promene granica okruga. Zato se postavlja pitanje da li će SVM tražiti od Orbanove vlade da pritisne srpsku vlast zarad promena granica okruga sa mađarskim življem, kao protivuslugu za brže dobijanje statusa kandidata za EU. Predsednik SVM Ištvan Pastor sa indignacijom odbija takvu mogućnost, tvrdeći da to ne dolazi u obzir, mada je njegov odgovor na ovo pitanje u direktnoj koliziji sa onim što se dešavalo u poslednje dve godine na političkoj sceni u Vojvodini.
„Ako bi se tako vodila politika bilo bi to izuzetno tužno potkusurivanje za sitan novac“, kaže za „Pečat“ Ištvan Pastor. „Kada smo mi pre dve i po godine tražili promene granica okruga nije se, naravno, ni znalo da Mađarska treba da predsedava EU u prvoj polovini ove godine. Još dok je Orban bio u opoziciji SVM je bio neka vrsta katalizatora između njega i Tadića, pretpostavljajući da će on doći na vlast, uz svest da je životni interes Mađarske da širi granice EU, posebno prema Srbiji, budući da tu živi veliki broj Mađara. Na taj način Mađarska bi u Uniju povezala sve zemlje u okruženju u kojima živi preko tri miliona Mađara, koji su ne svojom krivicom ostali van svoje matice. Sada se tako konačno podudaraju interesi naše dve zemlje. Početak ove godine je za Mađare u Vojvodini bitan jer su konačno stekli pravo na dvojno državljanstvo, i to ne samo zbog legalizacije intimnog odnosa već i zbog toga što Mađarska dvadeset godina vodi brigu o ovdašnjim Mađarima, a sada može lakše da pomaže porodice van svojih granica, ali i kulturne institucije i školstvo. Stoga verujem da će se sledećih meseci rešiti i promene granica okruga, ali ne zato što smo mi uslovili to sada, kada smo videli da Srbija želi da je Mađarska progura na vrata Evrope, već zato što smo mi to dogovorili pred ulazak u vlast pre više od dve godine kao jedan od uslova koalicionog sporazuma, i što taj uslov nije ispunjen za razliku od mnogih koji jesu. Sadašnje granice okruga postavio je Miloševićev režim radi kreiranja izborne volje građana, a ne da bi ljudi živeli bolje. Zar nije nelogično da, ako se, na primer, dogodi saobraćajna nesreća 15 kilometara od Subotice na lice mesta izlazi istražni sudija iz Subotice, a ne policija iz Kikinde koja je odatle udaljena 120 kilometara?

ZAŠTO SU NAM TURCI BILI BLIŽI
Istoričar Dejan Mikavica, kome je upravo ovih dana izašla knjiga „Srpsko pitanje na Ugarskom saboru od 1690 do 1918“, smatra da će srpska vlast napraviti katastrofalnu grešku ako pod eventualnim pritiskom Mađarske promeni granice okruga u Vojvodini zarad urgiranja Mađarske da se što pre dobije status kandidata za ulazak u EU.
„Iskustvo na ovim prostorima nas uči da iza zahteva za teritorijalnom autonomijom ide uvek zahtev za stranim trgovačkim predstavništvom, pa konzulatom, pa himnom i ambasadom i otcepljenjem… Zar tako nisu nastale sve države na prostoru bivše Jugoslavije? Ništa drugačija situacija nije ni u svetu, i samo je pitanje međunarodnih okolnosti, ali i snage jedne države da li će doći do otcepljenja ili ne, a tu pravde i pravila nema. Da se ne lažemo, to je jedan prirodan proces kojim su krenuli i Srbi, ali kada smo mi u pitanju onda su bili uvedeni dvostruki standardi koji su vredeli jedino za nas. Kada su Srbi u Krajini tražili da se otcepe od Hrvatske nije im to bilo dozvoljeno već su uz pomoć međunarodne zajednice gotovo svi kolektivno iseljeni u najvećem egzodusu posle Drugog svetskog rata, sa obrazloženjem Badenterove komisije da su granice republika bivše Jugoslavije nepromenljive. Međutim, kada su samo nekoliko godina kasnije to isto zatražili Albanci na Kosovu, odluke Badenterove komisije više nisu važile i dozvoljeno je da se granice Srbije pocepaju sa obrazloženjem da je Kosovo jedinstven primer u svetu. Ko je taj koji onda može garantovati da kada se dozvole promene granica okruga i kada Mađari budu imali kompaktnu teritoriju oni neće zatražiti otcepljenje od Vojvodine, odnosno od Srbije? Ja sam ubeđen da su promene granica okruga put ka osamostaljivanju Mađara i njihovom pripajanju Mađarskoj, koje će se desiti pre ili kasnije ako im to Međunarodna zajednica dozvoli“, kaže Mikavica.
Što se tiče tvrdnji mađarskih istoričara da su Srbi pet vekova bili na suprotnoj strani od Mađara, Mikavica ističe da nije tačno da to srpski istoričari negiraju.
„To je u neku ruku istorijska činjenica ali mađarski istoričari zaboravljaju osnovnu stvar u čitavoj toj priči, a to je da je za takvo ponašanje Srba uvek postojao neki razlog. Kakva je logika da Srbi pređu na stranu Turaka koji su ih porobili, osim ako im pod njima nije bilo bolje nego pod Mađarima? Mađarsko plemstvo je potpuno napustilo Srbe posle poraza u Mohačkoj bici 1526. godine kada je poginuo čak i njihov kralj Lajoš II i ukinulo im sva prava, pa su Srbi potražili spas kod Turaka jer su se osetili izdani od hrišćana. Činjenica je da je političko pravni status Srba u Ugarskoj uvek zavisio od ishoda Austrijsko-turskih ratova i od odnosa između Bečkog dvora i Ugarskog sabora. Mađarski istoričari bi morali dobro da razmisle zbog čega su Srbi masovno napustili Turke i prešli na stranu Habzburške monarhije kao hrišćani, a nisu hteli sa Mađarima. Oni su od Habzburgovaca dobijali posebne privilegije za ratničku službu u vojnoj granici od 16. do 19. veka. Tačno je to da su Srbi u svim sukobima Bečkog dvora i Mađara stajali na strani Beča kao i u svim austrijsko-turskim ratovima, do poslednjeg 1781. Pri tome su jedino poštovali austrijskog cara koji je ujedno bio i mađarski kralj. Razlog za to je što im je on davao određena politička prava od 1690, a Ugarski sabor im je tek sto godina kasnije, tačnije od 1791. godine dao samo građanska prava. Zbog svega toga su Srbi u 17. i 18. veku ratovali na strani Habzburgovaca i sa njima zauzimali zemlje Ugarske kraljevine. Ta direktna veza Srba i Habzburgovaca je prekinuta konačnom nagodbom iz 1867. godine i tada je došlo do velike asimilacije Srba u Ugarskoj, koja je trajala sve do 1918. godine. Koliko je ona bila uspešna govori i podatak da je sada u Mađarskoj nekoliko puta manje Srba nego tada, i da su oni sada praktično beznačajna manjina; ima mnogo Mađara koji imaju čisto srpska prezimena, a ne znaju ni reč srpskog jezika. Stoga nema nikakvog razloga da se sumnja da bi Srbi identičnu sudbinu doživeli i u mađarskom okrugu koji bi se pojavio na teritoriji današnje Vojvodine, bez obzira na to koliko ovdašnji mađarski politički prvaci tvrde da nema nikakve bojazni da će formiranje okruga sa mađarskom većinom dovesti do njegovog otcepljenja od Vojvodine.“
Kada je Svetozar Miletić pre više od jednog veka govorio da mu ne vredi ništa što je Srbin ako nije i građanin, i kada mu se u odbrani slovačkih prava pridružio i Šafarik, oni su još i tada videli ono što sada Mađari, odnosno njihovi pojedini današnji politički prvaci, ne vide, a to je da će ostati sami od svih nacionalnih manjina u svojim zahtevima u Vojvodini, i da se to baš njima može razbiti o glavu. Najgore je što će u isti koš biti stavljeni i oni Mađari koji tako ne razmišljaju, a njih nije mali broj. Evropska unija je između ostalog i formirana da manjine budu most između naroda koji je čine, a ne mulj u kojem će se stvarati nove istorijske nepravde.

_______________

„ECHO“ televizija
Srbiju treba razbiti na atome

Najgledanija mađarska privatna televizija „ECHO“ emituje petkom u udarnom terminu emisiju „Vilag panorama“ („Svetska panorama“) koju vodi Ferenc Szanisko. Gotovo da nema meseca kada tema nije Srbija. U emisiji najčešće gostuju Mađari iz Vojvodine, i to po pravilu oni najugledniji koji iz sve snage odapinju otrovne strele prema zemlji u kojoj žive. U emisiji, emitovanoj 13. septembra, „Srbija danas“, tema je bila „Kreatori Balkana“, a gost pisac iz Novog Sada Mikloš Hornik. Na konstataciju novinara da se ove godine navršava 70. godina ponovnog pripajanja „Delvideka“ (Vojvodine) svojoj matici, Hornik je između ostalog odgovorio:
„I danas se uplašeno priča o tome ali se ne sme zaboraviti da je mađarski živalj dolazak Honveda doživeo kao oslobađanje posle puno šikaniranja, ponižavanja i čak ubistava, i to nijedan srpski istoričar ne može da opovrgne. Otac mi je bio direktor Trgovačke akademije u Novom Sadu i od Hortija je dobio orden za odbranu otadžbine, jer je odbranio đake od bombaškog napada srpskih terorista i partizana koji su se borili protiv legitimne mađarske vojske nenaviknute na takve napade“, rekao je između ostalog novosadski književnik koji je , međutim, zaboravio da kaže da je „Delvidek“ pripojen uz pomoć Hitlera.
Voditelj je zaključio da ako nikako drugačije Vojvodina ne može da bude vraćena matici, onda mađarski tajkuni treba da je kupe. A usput je konstatovao da Hitler nije dozvolio da se Banat pripoji Mađarima jer je šurovao sa srpskim nacionalistima, naslednicima Gavrila Principa(!?)
Hornik je konstatovao da Beograd poznaje jedino jezik sile i da srpski političari odmah prave problem čim ne osete spoljni pritisak. Uz to je još dodao:
„Srbija se već raspada jer EU ne može da baci pod tepih nacionalne manjine, posle Kosova ide Sandžak, pa mi, a ako Srbija to bude pokušala da spreči silom biće ponovo bombardovana od strane NATO-a. Tada Srbiju treba razbiti na atome.“
Nastavnik istorije u Osnovnoj školi u Kanjiži Sabolč Kavai, i sekretar udruženja „Rakoci“, inače na platnom spisku države Srbije, rekao je o načinu predavanja svoga predmeta istorija, bukvalno sledeće:
„Kada naiđem na stranice istorije sa kojima se ne slažem, kažem đacima da to nije bilo tako, a posebno kada se govori o Vatikanu i krivici Nemaca za poslednji rat, jer sam oguglao a ranije sam, posebno u vreme Miloševića, kada naiđem na one stranice koje se najčešće tiču Mađara u Srbiji ili mađarske istorije deci govorio da „iskidaju te stranice“.
Za (ne)verovati od profesora koji je završio fakultet istorije u Mađarskoj.