Vaseljenski antinacionalni sabor

Piše Vladimir Dimitrijević

I Srbi i njihovi neprijatelji znaju: dok god postoji jedinstvena Srpska pravoslavna crkva, dotle komadanje srbskog nacionalnog bića nije završeno. Ako je to tako, onda ne smemo biti beslovesni pred procesima koji se, kad je Crkva u pitanju, odvijaju sve brže i brže. Jedan od procesa koji može imati dalekosežne posledice, ne samo po opstanak SPC-a, nego i svih pravoslavnih pomesnih crkava, upravo je u toku i odvija se paralelno sa pripremama za održavanje Vaseljenskog sabora

Uloga Srbske Pravoslavne Crkve u narodnoj istoriji tolika je da se ne može preceniti. To su znali (i znaju) svi srbski neprijatelji: hrvatski geopolitičar, dr Ivo Pilar, koji je 1917. u Beču objavio habzburgofilnu studiju o južnoslovenskom pitanju (preštampali su je u ustaškom Zagrebu 1942) tvrdi da su Srbi kao narod neporaženi dok god imaju Crkvu i kult Svetog Save. Mogu da izgube sve druge ustanove, pa i vojsku i državu, ali Crkva će ih očuvati.
Ipak, ma koliko naša Crkva bila jaka duhovno, podrška srbske države nije bez značaja. Ne zaboravimo: čim je pala slobodna Despotovina Đurđa Brankovića 1459. godine, srbske crkvene oblasti našle su se pod vlašću grčke Ohridske arhiepiskopije (1459-1557). Godine 1531, mitropolit smederevski Pavle odmetnuo se od Ohrida i, oslanjajući se na ugledne Srbe, a podmićujući moćne Turke, sebe proglasio Pećkim patrijarhom. Ohridski arhiepiskop ga je prokleo, a carigradski patrijarh svrgao i konačno ukinuo Pećku patrijaršiju. Tek 1557. godine, kada je najmoćniji čovek na sultanovom dvoru bio Srbin Mehmed paša Sokolović, Pećka patrijaršija je obnovljena, a na njeno čelo je došao Mehmed pašin brat Makarije. Veliki vezir srbske krvi je razmišljao ne toliko krvlju, koliko mozgom: u borbi protiv Habzburga i Mletaka, iza kojih je stajao Vatikan, njemu je bio potreban, bar delimično zadovoljan statusom, mnogobrojni srbski narod, od Marče i Gomirja do Vidina i Ohrida. Logika je prosta: ne treba ih duhovno tlačiti, da ne bi ratovali na strani Zapada.
Međutim, SPC se kasnije ipak uključila u ratovanje Srba za slobodu, i podstakla svoj narod da se s Austrijancima bori protiv sve nazadnije turske vlasti. Kao što je carigradski patrijarh priznao obnavljanje Pećke patrijaršije 1557. godine pod pritiskom turske državne vlasti, tako su Turci i Fanar (naziv istambulske četvrti u kojoj se nalazi središte Patrijaršije) dogovorili da smire nesmirene Srbe, i 1776. Pećka patrijaršija je opet ukinuta. Period fanariotske uprave nad Srbima (u Staroj Srbiji, Bosni i Hercegovini, centralnoj Srbiji i drugde), čuveni istoričar naše Crkve, Radolsav Grujić, opisuje ovako: „Još su fanarioti nastojali da pogrče Srpsku Crkvu, a onda postepeno i narod. Stoga se u svima južnim krajevima našim istisli slovensko bogosluženje i uveli grčko; a vladike su i po drugim krajevima služili samo grčki. Stare rukopise i knjige, slovenski i srbuljski pisane i štampane, palili su i uništavali. A da ubiju narodnu svest i ponos zabranjivali su proslavljanje Krsnog Imena i srpskih svetitelja!“
Srbi koji nisu bili pod vlašću fanariota nalazili su se u raznim crkvenim oblastima i pod različitim jurisdikcijama, i tek je sa nastankom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i zalaganjem kralja Aleksandra, Pećka patrijaršija obnovljena ne samo kao crkvena autokefalija, nego i kao nacionalna institucija.
I Srbi i njihovi neprijatelji znaju: dok god postoji jedinstvena Srpska pravoslavna crkva, dotle komadanje srbskog nacionalnog bića nije završeno. Zato to jedinstvo treba razbiti. Dr Predrag Nikolić, predsednik Spoljnopolitičkog odbora Srpske demokratske stranke, s tim u vezi dalekovido zaključuje („Vidovdan“, br. 1/2010):
„Sve je podređeno slabljenju naše nacionalne energije i kapaciteta za djelovanje, i uklapanju Srba (i drugih perifernih naroda tek donekle na drugačijim osnovama) u evroatlantski svjetski poredak. Cilj je, stiče se utisak, i da se razbije Srpska pravoslavna crkva, i podijeli na Pravoslavnu crkvu u Srbiji, Pravoslavnu crkvu u BiH, Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori, itd. Drugim riječima, da se etnički karakter crkve zamjeni teritorijaljnim, a da sve nasljednice SPC-a budu dio nekakve anacionalne „evropske pravoslavne crkve”. Tako bi izgubili bazičnu nacionalnu instituciju, koja je opstajala i kada su nestajale naše države, a dobili bismo nove činioce naše ideološke obrade, u skladu sa voljom samozvanih gospodara svijeta.“
Ako je to tako, onda ne smemo biti beslovesni pred procesima koji se, kad je Crkva u pitanju, odvijaju, na žalost – sve brže i brže.
Ovaj članak je mali doprinos razmatranju date teme. On ne pretenduje na sveobuhvatnost i nepogrešivost, ali nudi niz činjenica osvetljenih iz „mističko – geopolitičkog“ ugla. Ko zna bolje, široko mu polje.

VATIKANSKI AĐORNAMENTO
Dok među pravoslavnim Srbima i dalje traju trvenja i napetosti oko uklanjanja vladike Artemija sa uprave Eparhije raško-prizrenske („To je gore od zločina – to je greška“, rekao bi maršal Fuše), u pravoslavnom svetu javljaju se tokovi koji mogu imati dalekosežne posledice, ne samo po Srbsku Crkvu, nego i po sve ostale pomesne Crkve. Pre svega, inteziviraju se pripreme za održavanje Vaseljenskog sabora (koje je započeo još dvadesetih godina prošloga veka carigradski patrijarh Meletije Metaksakis, izazivač kalendarskog raskola u Grčkoj). U nedavnoj poseti Moskovskoj patrijaršiji, današnji prvi među jednakima na Istoku, patrijarh Vartolomej, istakao je da taj Sabor mora da se održi u najskorije vreme – između ostalog, da bismo dokazali inoslavnima kako smo spremni za tako važan događaj i kadri da ga organizujemo.
Vaseljenski sabori u istoriji Crkve održavani su, pre svega, radi učvršćivanja pravoslavne vere i svedočenja dogmatsko-duhovnih istina, a organizaciona rešenja, formulisana u kanone, proisticala su iz predanjskih rešavanja primarnih – dakle, verskih – crkvenih pitanja. U središtu svakog Vaseljenskog Sabora bilo je tumačenje Ličnosti Hristove i čovekovog spasenja u Njemu. Zato je svaki Sabor bio borba protiv neke od opasnih hristoloških jeresi, od arijanstva do ikonolomstva. Nameravani vaseljenski sabor, međutim, karakterističan je po dogmatskom „minimalizmu”. Njegove teme su uglavnom organizacione: pitanje pravoslavne dijaspore, način proglašavanja autokefalije i autonomije, poredak pominjanja poglavara autokefalnih crkava, promene bogoslužbenog kalendara, pitanja sklapanja braka (drugobračja sveštenstva), skraćivanje postova. Tu su i odnosi pravoslavnih i inoslavnih, to jest ekumenizam. Deseta tema iz kataloga zvuči globalistički aktuelno: „Doprinos pomesnih pravoslavnih crkava ostvarenju hrišćanskih ideala – mira, slobode, bratstva i ljubavi među narodima i ukidanju rasne diskriminacije“.
Mnogi kritičari ovog kataloga tema, među kojima je bio i Sveti Justin Ćelijski, ukazivali su na to da Vaseljenski sabor mora da jasno osudi velike jeresi koje su se pojavile nakon Sedmog vaseljenskog sabora (u 8. veku): papizam i protestantizam, kao i „svejeres” ekumenizma, pokreta za ujedinjenje hrišćanskih konfesija bez obzira na Istinu. Međutim, glasovi upozorenja nisu uslišeni. Zato savremeni analitičari, od Atine do Tbilisija, ukazuju da bi budući Sabor mogao da bude sličan modernističkom Drugom vatikanskom koncilu, koji je za posledicu imao etički relativizam, bogoslužbeni haos i masovno napuštanje rimokatolicizma od strane razočaranih vernika. I zaista: ako su uvođenje novog kalendara, skraćivanje postova i drugobračje sveštenstva „nasušna“ pitanja za Pravoslavnu Crkvu u doba antihrišćanske globalizacije, onda bi Sabor koji se sprema više ličio na vatikanski „ađornamento“ nego na Sabor Crkve od Istoka.
Bilo kako bilo, pošto je pitanje pravoslavne dijaspore prvo na listi tema budućeg Sabora, na njemu se najozbiljnije radi, i to već skoro dve decenije.
Za nas Srbe, to pitanje je sve, samo ne uzgredno. Jer, dijaspora ne samo da materijalno pomaže maticu, nego je i duhovno povezana s njom. Jedina pak ustanova koja objedinjuje Srbe svuda gde žive jeste Srbska Crkva. Ona, rekosmo, nikad nije bila jedino verska, nego je i nacionalna ustanova, koja je svoju pastvu učila sa je Srbstvo Hristovo, ali da, u Hristu, pripada i Sv. Savi, knezu Lazaru i Jasenovačkim Novomučenicima. Nijednom rodoljubu ne bi bilo milo da srbsko rasejanje, u kanonskom smislu, prestane da pripada svetosavskoj duhovnoj zajednici. No, turbo globalizacija zahvata sve segmente našeg postojanja, pa nas ni u toj oblasti neće poštedeti.
Da vidimo konkretne plodove predsaborskog rada.

CARIGRAD: IZAZOVI I ODGOVORI
Prestonica pravoslavnog, Istočnog Rimskog carstva, Vizantije, države koja je trajala najduže u istoriji čovečanstva (Konstantinopolj – Carigrad – Drugi Rim), ima neprocenjivo mesto u istoriji svih pravoslavnih naroda, a naročito Slovena, kojima je poslala Svetu braću Kirila i Metodija. Justinijanova Sveta Sofija, crkve i oltari, mošti i ikone, podvižnici i mučenici Carigrad čine drugim Jerusalimom. Nema pravoslavnog hrišćanina koji tron carigradskog patrijarha ne priznaje za prvi među jednakima na Istoku, i koji duboko ne tuguje kad vidi u kom je položaju Konstantinopoljska patrijaršija u današnjoj Turskoj. Taj položaj je strašan: lišena svih prava (čak i na svoj Bogoslovski fakultet na Halki), ona tavori dok Turska zatire tragove pravoslavnog hrišćanstva na svojoj teritoriji.
Još tridesetih godina 20. veka, pravoslavni kanonolog Sergije Trojicki je upozoravao: „Nema sada ni velikog grada Sv. Konstantina, o kojem govore kanoni Pravoslavne Crkve, nema centruma pravoslavlja, Carigrada, a postoji turska varoš Stambul, koja je čak u Turskoj izgubila položaj prestonice. Patrijarh carigradski ne samo da je izgubio svoju titulu i prava etnarha, nego mu se osporava i sama titula patrijarha, i krajem 1930. godine turske su vlasti zvanično objavile, da u Stambulu ne postoji „Rum – patrikahane”, tj. grčki patrijarh, nego postoji samo „rum-bašpapazlik“, tj, grčki poglavica popova, koji nema nikakve vlasti, čak ni čisto religijske, van granica Turske republike“.
Zato je sasvim razumljivo da je Fanar morao da traži moćne zaštitnike van Turske. Našao ih je u SAD-u, gde je veoma snažna grčka dijaspora, čiji se glas pažljivo sluša u Beloj kući, Senatu i Kongresu, i čiji naznačajniji predstavnici imaju počasne titule „arhonata“ Carigradske patrijaršije. Ali, ne samo u Vašingtonu, nego i u Vatikanu, čiji politički uticaj u svetu, čak ni danas, nije zanemarljiv. Još od doba carigradskog patrijarha Atinagore i pape Pavla VI, koji su (prvi od pomenutih bez konsultovanja ostalih Pomesnih Crkava) skinuli anateme iz 1054. i izdali tzv. „Tomos ljubavi” teče proces približavanja Fanara i Vatikana, koji je 2007. dao svoj plod u italijanskom gradu Raveni, kada je Mešovita pravoslavno – rimokatolička komisija za bogoslovski dijalog stavila u izgled papi rimskom da bi opet, u „ujedinjenoj crkvi” ekumenske budućnosti, mogao da bude prvi. I to ne samo prvi među jednakima! To se vidi iz dokumenta o ulozi rimskog pape u prvom milenijumu, koji treba da bude razmatran u Beču 2010, i u kome se tvrdi da je papa pre 1054. godine imao ne samo prvenstvo časti, nego i izvesnu vlast u Crkvi.
Ovoliko druženje s predstavnicima papizma kao da je uticalo i na jerarhe s Fanara (koji redovno posećuju Vatikan, i obrnuto, bar jednom godišnje!), makar kada je doživljaj vlasti u Crkvi u pitanju.
Carigradska patrijaršija danas sebe ne shvata samo kao „prvu među jednakima“, nego i kao Crkvu koja ima „isključivu privilegiju da deluje u vanteritorijalnom kapacitetu u odnosu na Crkvu u Dijaspori, kao i da ima pravo da sudi u sporovima. Ovo pravo Crkvi Konstantinopolja daje 28. kanon IV vaseljenskog sabora održanog u Halkidonu 451. godine“ (tako piše u tekstu „Kanonska crkvena jurisdikcija Vaseljenske patrijaršije“, koji se nalazi na zvaničnoj internet prezentaciji Carigrada.) Ovu tezu zagovaraju carigradski kanonolozi, poput Vlasija Fidasa i najvećeg pravoslavnog ekumeniste, titularnog (bez pastve) mitropolita pergamskog Jovana Zizjulasa, koji je još 1993. godine izražavao nadu da će nova situacija u svetu (očito, izazvana globalizacijom) navesti sve Pomesne Crkve da se okrenu Carigradu kao svom središtu, čime će Konstantinopoljska patrijaršija postati ne samo „posrednik u nesporazumima“, nego i „koordinator i glasnogovornik ujedinjenog Pravoslavljaž“ („Teološki pogledi“, 1-4/1998, Beograd).

PRAVOSLAVNI GLOBALIZAM
Ovakve, kriptopapističke pretenzije odavno su naišle na kritike drugih Pomesnih Crkava. Već pomenuti Sergije Trojicki, ruski emigrant i ugledni profesor Pravnog fakulteta u Subotici, ukazivao je na to da Carigradu nijedan vaseljenski sabor nije dao pravo upravljanja i suda nad drugim Pomesnim Crkvama, nego da je Četvrti vaseljenski sabor ovaj patrijaršijski tron  izjednačio s tronom rimskog episkopa, pape (koji je u to vreme bio pravoslavan) – po časti. Zašto? Zato što su u Konstantinopolju, Drugom Rimu, bili car i njegov senat (dakle, iz političkih, a ne „mističkih” razloga). Trojicki je, na osnovu kanonskog predanja Crkve, dokazao da Carigrad nema prava ni na jednu od dijaspora drugih autokefalnih Crkava, mada je to pravo pokušao da pribavi već pomenuti patrijarh Meletije Metaksakis, krivac za grčki kalendarski raskol, ubeđeni ekumenista i protestantofil na jednoj i panhelenistički šovinista na drugoj strani.
Poznati ruski teolog Aleksandar Šmeman, ukazivao je na činjenicu da su pretenzije Fanara zasnovane na zaboravu osnovne činjenice – od 1453, Carigrad je Istanbul, i nije više prestonica Vizantije. Svima pravoslavnima je žao što je tako, ali je tako; težak položaj Carigradske patrijaršije ne može biti opravdanje za njene vatikanolike pretenzije na prvenstvo vlasti u Crkvi od Istoka – jer, ponovimo, u njoj prvenstva vlasti nikad nije bilo.
I među srbskim sveštenicima i teolozima postoje kritičari ovakvog kvazivaseljenskog shvatanja prava Konstantinopolja. Pokojni kanonolog, dr Dimšo Perić, u svom članku „SPC i njena dijaspora“, ukazao je na kobnu ulogu Metaksakisovu, a dr Miodrag M. Petrović, u svom članku o dijaspori, objavljenom u časopisu „Država“ 1994. godine naročito je podvukao uzajamnu jednakost svih episkopa, ističući da „nije slučajno da je Sv. Teofan Ispovednik (+817), sve patrijaršije nazvao vaseljenskim kao i to što se ni u kanonima niko od episkopa ne naziva vaseljenskim. Apostoli, koji su vlast predali episkopima, nisu imali jednog predstavnika, glasnogovornika ili koordinatora, nego su, svi skupa, bili „učitelji vaseljene“.
Vrlo ozbiljnoj kritici je carigradske pretenzije izložio sveštenik i teolog iz Australije, Srboljub Miletić, u svom ogledu „Dijaspora, međucrkveni odnosi i vaseljenske hipoteze“ („Hrišćanska misao“, 5-9/2000.) Kritikujući „teoriju nadjurisdikcijske vlasti Carigrada”, koji, pozivajući se na ranohrišćansko učenje o Crkvi, u stvari pokušava da centralizuje i „disciplinuje“ autokefalne Crkve pravoslavnih naroda, Miletić ukazuje da je pitanje pripadnosti dijaspore bilo kakvom svevlasnom centru – krajnje nelogično: „Jer, Dijaspora može biti to što jeste – Dijaspora, samo u odnosu na pripadnost nekoj jurisdikciji (na primer, srpska dijaspora, ruska, grčka, itd.), inače se uopšte ne bi mogla nazvati Dijasporom, već stanovništvom određenih zemalja./…/ Ako bi sve pravoslavne pripadnike raznih pomesnih Crkava u dijaspori mogli zajedničkim imenom da nazovemo „Pravoslavna dijaspora“ i potom jednim potezom rešimo njihovu sudbinu, zašto sutra ne bismo mogli to isto da učinimo i sa svim ostalim pravoslavnima, bez razlike?“
Miletić je u svemu prepoznao tendencije „pravoslavnog“ globalizma koji radi na potiranju nacionalnih razlika i svojevrsnoj unifikaciji radi pacifikacije.
Da ove teze nisu neozbiljne, vidimo iz sledećeg slučaja.
Godine 1993, u novembru,  u centru Carigradske patrijaršije u Šambeziju, potpisani su dokumenti o pravoslavnoj dijaspori i autokefaliji. U ime Srbske Crkve, potpisali su ga jedan episkop i jedan jeromonah (sada i on episkop), a da SA Sabor SPC o tom „strateškom papiru“ suštinski nije raspravljao.
U Šambeziju je tada odlučeno da se cela dijaspora podeli na osam administarivnih oblasti – Severna i Centralna Amerika, Južna Amerika, Australija, Velika Britanija, Francuska, Belgija i Holandija, Austrija i Italija, Nemačka, čiji bi posebni upravni organi bili episkopski sabori. Svaki sabor bi imao poseban „ustav“ ili pravilnik, a predstavnici svih Pomesnih Crkava bi o svim pitanjima koja zahtevaju „svepravoslavno suočavanje“ konsultovali samo carigradskog patrijarha. Tačka 5. obavezuje sve pomesne Crkve da ne ometaju „opisani hod“ uspostavljanja „normalnog poretka“ u dijaspori.
Ovaj dokument je izazvao negodovanja Grčke Crkve, koj je ustvrdila da ovde nije reč samo o dijaspori, nego o uzajamnim odnosima autokefalnih Crkava, pri čemu se, po grčkom Sinodu, pitanje dijaspore koristi da bi se „posredno doveo u pitanje osveštani kanonski poredak Pravoslavne Crkve“.
Ruska Crkva je istakla da pitanje dijaspore preti „jedinstvu pravoslavlja“, i osudila „nemotivisane i jednostrane pretenzije Carigradske patrijaršije“. Rumunska Crkva, je tvrdila da su sve Pomesne Crkve, bez obzira na drevnost i mesto u diptisima, jednake, i da svaka ima pravo da vodi brigu o svojoj dijaspori, što je rečeno i u saopštenju Poljske Crkve.
Ipak, formiranje episkopskih konferencija u Evropi i svetu nastavlja se; svakoj od njih presedava episkop iz Carigradske patrijaršije. Fanar je još 1993. pokazao i svoju konkretnu moć, kada je od 30. do 31. jula, održao suđenje patrijarhu jerusalimskom Diodoru, navodno zbog njegovih „nekanonskih“ postupaka koji ugrožavaju jurisdikcije Carigrada. Diodor je, sa dvojicom episkopa, osuđen na „raščinjenje“ ako se ne „pokaje“. Sam patrijarh jerusalimski (sada već pokojni), poznat po svom antiekumenizmu, odbio je da se pojavi na saboru (gde su učestvovali i jerarsi iz drugih pomesnih Crkava grčkog jezika)  tvrdeći  da može da mu sudi samo Vaseljenski sabor. Kasnije je došlo do kompromisa, ali, pošto je jedno od ključnih pitanja bilo „mešanje“ Jerusalimske patrijaršije u crkvena pitanja u Australiji jasno se pokazalo da Fanar svu dijasporu smatra „svojom“.
To se vidi i u odnosima Carigrada i Moskve.

PANHELENSKI EKUMENIZAM
Sukobi oko jurisdikcijske nadležnosti između Drugog i Trećeg Rima traju od pada Ruske monarhije i uspostavljanja SSSR 1917. godine. Meletije Metaksakis je, koristeći boljševičke progone protiv Ruske Crkve,  1923. potčinio sebi ruske eparhije u Finskoj i stvorio autonomnu Finsku Crkvu u okviru Carigradske patrijaršije. Iste godine potčinjava i Estoniju, a zatim od Moskve odvaja i Poljsku pravoslavnu Crkvu. Njegov naslednik, Grigorije VII, pokušava da smeni Svetog Tihona Ispovednika, patrijarha moskovskog i sve Rusije i šuruje sa „živocrkvenicima”, raskolnicima bliskim bezbožnom režimu. Patrijarh carigradski Vasilije borio se protiv Ruske Zgranične Crkve, tvrdeći da se svi pravoslavci van svojih matičnih država moraju potčiniti Konstantinopolju.
Godine 1931, patrijarh Fotije II pod svoju jurisdikciju prima ruskog mitropolita Evlogija (Georgijevskog) i njegovu pastvu u Evropi, a na protest Moskovske patrijaršije odgovara da „ carigradski Presto ima kanonsko pravo suda nad parohijama u dijaspori” i da je njemu „povereno opšte staranje o potrebama pravoslavnih crkava svuda”.
I Srpska Crkva se suočavala sa agresivnom politikom panhelenističkih ekumenista: zvanični časopis Aleksandrijske patrijaršije, kojom je u to vreme upravljao zlosrećni Metaksakis, 1932. je tvrdio da je Carigrad srpskoj Crkvi dao autokefaliju samo na teritoriji Kraljevine Jugoslavije, i da ona nema prava da osniva svoje eparhije u dijaspori. SPC je, u ono vreme, bila nezavisna u svojoj politici, i patrijarh srpski Varnava  ustao je u odbranu prava Moskovske patrijaršije, oštro osudivši mešanje Konstantinopolja u njene unutrašnje stvari (već pomenuti slučaj mitropolita Evlogija u Parizu). U pismu Ruskom episkopu litvanskom Elevteriju, patrijarh Varnava je jasno rekao: „Srpska Crkva, kojom ja presedavam, tražiće od Vaseljenske patrijaršije da ne skreće sa kanonskih osnova u svojim odnosima prema ostalim autokefalnim crkvama”.
Posle raspada SSSR-a 1991. godine, neprijatelji Rusije su činili sve da Rusku Crkvu, jedan od najvažnijih faktora jedinstva ruskog naroda, raslabe i podele. Došlo je i do novih trvenja između Drugog i Trećeg Rima. Sredinom devedesetih godina 20. veka, na kratko vreme čak je bilo prekinuto i njihovo molitveno opštenje: Carigrad je preuzeo odbegle parohije Moskovske patrijaršije u Estoniji pod svoju jurisdikciju. Do oštre prepiske između Carigrada i Moskve (opet oko pitanja dijaspore), došlo je u periodu od 2002. do 2004. godine. Patrijarh Aleksej II je jasno poručio: „Konstantinopoljska Crkva nema u zemljama dijaspore privilegije veće od Ruske Crkve ili bilo koje druge pomesne Crkve” (pismo od 27. jula 2004.).
Donedavni rusofobski predsednik Ukrajine, Juščenko, pokušao je da stvori Ukrajinsku pravoslavnu Crkvu, koja bi bila pod carigradskim uticajem i konačno odvojena od Moskve. Nadao se da će u tome uspeti 2008, povodom 620-godišnjice krštenja Rusa u Kijevu. Ukrajinski šovinisti, čiji je Juščenko bio vođa, zasnivali su svoje nade na činjenici da je Ukrajina do 17. veka bila pod crkvenom jurisdikcijom Carigrada.
Naravno, poduhvat nije uspeo: patrijarsi Vartolomej i Aleksej služili su zajedno Arhijerejsku liturgiju, a patrijarh Vartolomej je, svojom besedom, u kojoj se pozvao na crkvenu slogu i jedinstvo, razočarao Juščenka i kompaniju. Odnosi između Carigrada i Moskve su, za sada, u mirnoj fazi. Ipak, desna ruka patrijarha moskovskog Kirila, arhiepiskop Ilarion (Alfejev), u intervjuu datom „Interfaksu”, aprila 2009, upozorio je da Carigrad ostalim pomesnim Crkvama pokušava da nametne vatikanski model – „model krajnje centralizovane crkvene vlasti na čelu s jednim episkopom, koji je poglavar Vaseljenske Crkve”.

ZAJEDNO SMO JAČI?
Ove, 2010. godine, 27. i 28. maja u hotelu Helmsli Park Lejn u Njujorku, održan je Prvi episkopski sabor kanonske pravoslavne jerarhije Severne i Centralne Amerike, uz učešće episkopa iz Carigradske, Antiohijske, Ruske (uključujući i Rusku Zagraničnu), Srpske i Bugarske Crkve, kao i iz Pravoslavne Crkve Amerike (čiju samostalnost priznaje Moskovska, ali ne i Carigradska patrijaršija). Skupom je presedavao arhiepiskop Dimitrije (Konstantinopoljska patrijaršija), a potpredsednici su bili mitropolit Filip iz Antiohijske i arhiepiskop Justinijan iz Moskovske patrijaršije. Iz Srpske Crkve bili su prisutni mitropolit Hristifor i episkop Maksim, dok vladike Longin, Georgije i Mitrofan nisu.
Ovaj skup je ukinuo dosadašnje savetodavno telo pomesnih Crkava na Novom kontinentu: Stalnu konferenciju pravoslavnih episkopa u Americi (SCOBA – Standing Conference of  Orthodox Bishops in America). Konferenciju je, još 1960. godine, osnovao arhiepiskop Jakov (Carigradska patrijaršija) radi koordinacije aktivnosti pomesnih Crkava u SAD, Kanadi i drugde, kao i zbližavanja njihovih episkopata. SCOBA je uvek  imala samo savetodavni, ali ne i „naredbodavni”, karakter (političkim rečnikom rečeno, bila je to „labava konfederacija”.) Međutim, njeno ukidanje (kome se, neuspešno, protivio antiohijski mitropolit Filip Samba, pošto je on sa arhiepiskopom Jakovom i osnovao SCOBA) ukazuje na to da će nova struktura davati ne samo savete, nego i donositi obavezujuće odluke, što pojedinačni komentatori već tumače kao dodatni korak ka stvaranju jedinstvene američke pravoslavne Crkve (verovatno, pod snažnim uticajem Carigradske patrijaršije.) Na skupu se srpski mitropolit Hristofor založio za osnivanje Američke Crkve, ali carigradski arhiepiskop Dimitrije je rekao da je „prerano” za tako nešto.
Predviđeno je da se, za razliku od „pokojne” SCOBA, novo telo redovno sastaje. Po svešteniku Atanasiju Hadsonu: „Episkopsko sabranje više funkcioniše kao Sabor i zato ima više mogućnosti nego što ih je SCOBA ikad imala”.
Očito je da na Novom kontinentu napreduje jedan proces koji nije započeo skoro. Ako se ne upoznamo sa predistorijom istog, nećemo znati ni zbog čega je srpski mitropolit Hristofor bio za stvaranje jedinstvene američke Crkve što pre.

SRPSKA DIJASPORA U AMERICI
Još 1994. godine, dopisnik kragujevačkih „Pogleda” iz Njujorka, dr Petar Pavlović, u svom tekstu „Bog Svami!” („Pogledi”, br. 145/1994.) ukazao je na to da se u srpskom rasejanju u SAD nešto sprema – barem kada je u pitanju dalja „amerikanizacija” pastve. Naime, na jednom saboru, održanom u Detroitu 15. septembra 1994. bilo je traženo da se ukinu srpske bogoslovije u Libertivilu i mestu Tri jezera u Ilinoju (bogoslovija Novogračaničke mitropolije), a da se obrazovanje srpskih bogoslova nastavi u Ruskim i Grčkim školama. Drugi predlog je bio da se Kanadska eparhija oslobodi učešća u centralnoj crkvenoj kasi (što bi je uklonilo i iz učešća u radu svesrpskog crkvenog sabora na severnoameričkom kontinentu). Iako prvi predlog nije prošao, a drugi je bio zaogrnut filantropskim plaštom, videlo se da se nešto sprema. Pavlović je upozorio da ne treba zaboraviti prostu činjenicu – Srbi u Kanadi su mnogo više vezani za maticu, i živo zainteresovani za zbivanja u njoj, dok rasejanje u SAD polako gubi vezu s korenima, i amerikanizuje se. Mitropolit Hristifor, sa sedištem u Libertivilu, i sam rođen u Americi, po Pavloviću, bio je sklon sazdavanju crkvene zajednice nezavisne od Beograda. U dopuni pravilnika za funkcionisanje crkveno-školskih opština, usvojenom na skupu u Detroitu, naglašavana je njihova potčinjenost jerarhiji SPC u Americi i Kanadi, ali ne i Patrijaršiji u Beogradu.
Pavlović je istakao da se u crkvenim krugovima govori o mogućnosti stvaranja Američke patrijaršije, u koju bi se, po njemu, uključile sve dijaspore pravoslavnih jurisdikcija na teritoriji SAD: „Takvom reorganizacijom, jasno je da bi američki Srbi izgubili svaku kanonsku i duhovnu vezu sa Srpskom Patrijaršijom, a njihova ovdašnja crkvena organizacija izgubila bi svaku osnovu na kojoj bi mogla da specifično zastupa interese srpskog naroda”. Bilo da je u pitanju lična ambicija pojedinih episkopa (kakav je vladika Hristifor), ili neki širi plan (po Pavloviću, „bezbojno američko pravoslavlje” koje bi se zatim lako dalo uklopiti u šire ekumenističke tokove”) – „takvom reorganizacijom i ukidanjem naglašenog dijaspornog karaktera, ovdašnja SPC postala bi mnogo podložnija manipulisanju njenih akcija na način koji bi najviše odgovarao dnevnim interesima američke politike”.
Petnaest godina kasnije, u vrlo uputnom članku „Nove nevolje u Crkvi” („Pečat”, br. 63/15. maj 2009.), prof. dr Kosta Čavoški je analizirao dalji proces odvajanja srpske dijaspore od crkvene matice, putem dokumenta pod nazivom Ustav Srpske pravoslavne crkve u Severnoj i Južnoj Americi, koji je podnet na usvajanje SA Saboru SPC u maju 2009. godine. Dr Čavoški je pokazao da uvođenje Episkopskog saveta (za srpske parohije na oba Američka kontinenta) kao još jedne crkveno – jerarhijske upravne vlasti (pored SA Sabora i SA Sinoda SPC) ukazuje na, u budućnosti moguću, separaciju američkih eparhija od Patrijaršije u Beogradu. Takođe, iščezavanje Novogračaničke mitropolije, protiv koga je, svedoči dr Čavoški, bio i blaženopočivši patrijarh Pavle, seje seme sumnje i razdora među srpsku pastvu u dijaspori – pogotovu onu koja se u jedinstvo sa SPC vratila iz tzv. „Dionisijevog raskola”, i koje je ta Mitropolija obuhvatala.

TENZIJE U DIJASPORI
Dr Čavoški je sa čuđenjem konstatovao da član 5. spornog Ustava određuje engleski kao prvi zvanični jezik SPC na severnoameričkom i južnoameričkom kontinentu (pa tek onda srpski). S obzirom da je SPC ne samo u zemlji nego i u inostranstvu najpouzdaniji čuvar srpskog nacionalnog identiteta, čiji je bitan elemenat, pored pravoslavlja (uključujući i svetosavlje) i kosovskog zaveta, i sam srpski jezik, onda bi taj jezik uvek morao biti na prvom mestu kao službeni jezik, pa tek onda neki drugi jezik”, smatra dr Čavoški.
Najznačajniji uvid Koste Čavoškog je, međutim, ovaj:
„Da bi se bolje shvatilo do čega bi to moglo dovesti uzećemo, kao hipotetički, primer Crne Gore, Republike Srpske i Hrvatske. Šta bi, recimo, dogodilo kada bi tri episkopa u Crnoj Gori, odnosno pet episkopa u Republici Srpskoj od svojih eparhija konstituisali – ne daj Bože! – Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori, odnosno Srpsku pravoslavnu crkvu u Bosni i Hercegovini. Tada bi i poslednji srpski pastir odmah shvatio da je ne samo reč o crkvenom raskolu, ugrožavanju kanonskog jedinstva svepravoslavno priznate Srpske Crkve, nego i o razbijanju srpskog pravoslavnog naroda. U Hrvatskoj to, nažalost, nije bila samo hipotetička mogućnost, nego i stvarnost pod Antom Pavelićem, kada je konstitutivna nekakva Hrvatska pravoslavna crkva sa Hermogenom kao poglavarem.
Ni na pamet nam ne pada da tvorcima Ustava Srpske pravoslavne crkve u Severnoj i Južnoj Americi pripisujemo nečasne, a kamoli neke opakije i dalekosežnije namere. Verujemo da je po sredi puka nesmotrenost, a možda i mala nepromišljenost. No, kako naši arhijereji, klirici i mirjani u SAD i Kanadi veoma dobro poznaju tamošnji precedentni pravni sistem, valja ih ipak opomenuti da bi konstituisanje posebne Crkve za Severnu i Južnu Ameriku mogao biti neugodan, pa i opasan presedan za Zapadnu Evropu i Australiju; o Hrvatskoj, Republici Srpskoj i Crnoj Gori i da ne govorimo.“
Kod nas se malo zna da je do tenzija u SPC u dijaspori već došlo – u Kanadi i Australiji su počele podele, i odvajanje pojedinih parohija od Majke Crkve. Sukoba ima i u Švajcarskoj i Nemačkoj. Kuda će sve to voditi, ostaje da se vidi.

ZAKLJUČAK
Sve više Srba je ozbiljno zabrinuto za sudbinu svoje Crkve. Oni, kao što smo već videli, slute da bi razgradnja našeg nacionalnog bića mogla dovesti do nastanka „regionalnih” pravoslavnih Crkava na prostorima bivše Jugoslavije. I, jednog ružnog dana, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Vojvodina – mogli bi postati „dijaspora”. A vlast nad dijasporom – ko zna čija.
Potpisnik ovih redova zna da će najveći broj čitalaca ovog teksta reći: „Nemoguće!” Ali, ko je, čak pre pet godina, mogao da nasluti da će srpski jezik, kojim govori 70% stanovništva Crne Gore, biti izbačen iz škola u Njegoševoj postojbini, da bi na njegovo mesto bio uveden nepostojeći „crnogorski”? Ili da će „međunarodna zajednica” Gračanicu, Pećku patrijaršiju i Dečane nazivati „kosovskom”, a ne Srpskom kulturnom baštinom?
Nadajmo se da će nas ova gorka čaša mimoići. Ali, ne nadajmo se da će se to desiti bez nas. Bog će pomoći, ako bude imao kome, govorio je blaženopočivši patrijarh Pavle.