Narod koji nestaje

Piše Rade Jovićević

U poslednjoj deceniji 20. veka svi negativni trendovi u kretanju stanovništva Srbije poprimili su razmere demografske katastrofe, kao i u drugim tranzicionim društvima.

Centralni i strateški značajan položaj srpskih zemalja na Balkanskom poluostrvu mnogo puta kroz istoriju određivao je i određuje nimalo laku sudbinu naroda čija je „kuća na putu“ česta meta raznih osvajača, arena različitih kulturnih, verskih i geopolitičkih uticaja i aspiracija. Cena nacionalne slobode i identiteta, očuvanja svetosavske pravoslavne vere, vekovima je visoka: veliki ljudski gubici, migracije, nasilna etnička i verska asimilacija, međusobni sukobi, razaranje materijalnih i kulturnih dobara u ratovima.

NACIONALNO ONESVEŠĆIVANJE

Uprkos svim iskušenjima i stradanjima, srpski narod je kako-tako uspevao da opstane, da iz pepela obnavlja, da zahvaljujući tradicionalno visokom nivou rađanja (nataliteta) u srpskoj porodici, biološki opstane, uprkos ogromnim demografskim gubicima. Ali, druga polovina 20. veka, obeležena antisrpskom diktaturom Josipa Broza Tita, imala je za posledicu „pacifikaciju“ (rassrbljavanje, nacionalno onesvešćivanje) mnogih Srba. Ovaj proces bio je deo državne politike i sprovođen je u nekoliko procesa. Političkim odlukama pojedini regionalni varijetet (Crnogorci), etnička grupa (Makedonci) i konfesionalna zajednica (muslimani), proglašeni su za posebne narode. Deo Srba, naročito u većim urbanim i etnički mešovitim sredinama, izgubilo je nacionalni identitet „jugoslovenizacijom“, zvaničnom politikom „bratstva i jedinstva“, podlegavši ateističkom i anacionalnom politikom vladajuće partije.

Posledice vladavine Broza i njegovih naslednika (koji Srbijom vladaju i danas), kao i celokupnog jugoslovenskog eksperimenta, po srpski narod više su nego tragične: okupacija etnički srpskih teritorija, oko pedeset hiljada poginulih i oko milion izbeglih i raseljenih, sveopšti moralni, društveni i ekonomski sunovrat, materijalna razaranja i radioaktivna kontaminacija kao posledica agresije NATO-a na Srbiju i Republiku Srpsku. Najviše, međutim, zabrinjava činjenica da Srbi kao narod poslednjih nekoliko decenija imaju niski prirodni priraštaj, sa negativnim trendovima svih demografskih pokazatelja: sve niži natalitet, visoka smrtnost, samim tim sve starije stanovništvo, sve manje sklopljenih i sve više razvedenih brakova, sve više nasilnih smrti (nesreće, ubistva, samoubistva), i iako u opadanju, još uvek veliki broj abortusa.

U poslednjoj deceniji 20. veka svi negativni trendovi u kretanju stanovništva Srbije poprimili su razmere demografske katastrofe, kao i u drugim tranzicionim društvima. Priliv oko 700.000 izbeglica sa područja bivše Jugoslavije, i okupirane teritorije Kosova i Metohije, privremeno je ublažio razmere demografske katastrofe u Srbiji, ali je etnički i državni prostor Srba znatno smanjen.

MRTVI BROJNIJI OD ŽIVIH

Prirodni priraštaj stanovništva Srbije u 2007. godini zabeležio je negativan rekord  i iznosio -4,7‰ (4,7 stanovnika manje na 1000 stanovnika). U 2008. godini situacija je slična, prirodni priraštaj iznosi -4,6 ‰. Ovi podaci su poražavajući čak i u poređenju sa ratnom 1999. godinom kada je priraštaj iznosio -3,9‰, ili u poratnoj 2000. – -4‰ .

Poređenja radi u 1998. stanovništvo Srbije smanjeno je za 23.046 stanovnika, a u 2008. za 33.628 – oko 45% više u odnosu na 1998. godinu. Broj umrlih povećao se sa 99.376 u 1998, na 102.711 u 2008. godini. Broj živorođenih smanjio se sa 76.330 u 1998, na 69.083 u 2008. Ukoliko prirodni priraštaj ostane na ovakvom nivou, a ne dođe do nekog većeg migracionog talasa prema Srbiji ili iz nje, 2050. godine stanovništvo Srbije (oko 7.350.000) smanjiće se za oko 1.400.000 ili za 19%. Imajući u vidu da Srbija ima sve starije stanovništvo (prosečna starost stanovnika je 41 godinu, sa tendencijom povećanja), i da su trendovi mnogih demografskih pokatelja negativni, moguće je da se ova, iako „crna“ pretpostavka ispostavi kao optimistička. U 2008. godini pored Bujanovca, Preševa, Novog Pazara, Tutina i Sjenice, u kojima većinsko stanovništvo nije srpsko, svega dve opštine u Srbiji sa srpskom većinom (Vranje i gradska opština Palilula u Nišu) imaju pozitivan prirodni priraštaj. Što se tiče prirodnog priraštaja albanske i bošnjačko-muslimanske manjine on je pozitivan, ali sa tendencijom dugoročnog pada, čemu doprinosi i izuzetno negativna migraciona komponenta ovog stanovništva, tako da za sada ne postoji prilika za „demografsku najezdu“ ovih etničkih grupa.

Generalno gledajući, usled višedecenijske ekonomske i političke krize sve zemlje regiona karakteriše masovna emigracija, uglavnom mladog, reproduktivno i radno sposobnog stanovništva, što se odnosi i na Srbiju. Još uvek ima sporadičnog doseljavanja Srba iz Bosne i Hercegovine i Crne Gore u Srbiju, ali sa druge strane procenjuje se da se između 15 i 20 hiljada ljudi godišnje iseli iz Srbije, zbog ekonomske krize, nezaposlenosti i sveopšeg maćehinskog odnosa vlasti prema sopstvenom narodu. Eventualo ukidanje viza za zemlje Evropske unije taj proces bi znatno intenziviralo, kao, na primer, u Bugarskoj, koja je posle ukidanja viza za države EU izgubila gotovo milion stanovnika.

NASILNE SMRTI

Opšte beznađe, moralni sunovrat i socioekonomski problemi imaju za posledicu da se u Srbiji sklapa sve manje brakova, dok je sa druge strane broj razvoda u porastu. Broj razvedenih brakova na 1.000 sklopljenih u 1998. godini iznosio je 175,5, a u prošloj godini 222,1. Uprkos konstantnom padu, u proseku za 100 mesečno, broj abortusa u Srbiji je i dalje veoma visok, tokom 2008. u državnim zdravstvenim ustanovama izvršeno je 19.000 abortusa, čemu treba dodati i one izvršene u privatnim klinikama i „na divlje“, za koje nema podataka.

Sumornu demografsku sliku Srbije oslikava i podatak da je broj nasilnih smrti (nesreće, ubistva, samoubistva) u porastu. Tokom 2008. godine 3.692 lica su izgubila život nasilnom smrću. U proseku dnevno u nesrećama u Srbiji strada troje, a samoubistvo izvrši četvoro ljudi.

Izneseni podaci se odnose na stanovništvo Srbije, ne računajući teritoriju okupiranog Kosova i Metohije, za koje su podaci nedostupni. Poslednji legalan popis obavljen je 1971, suviše davno da bi se na osnovu njega vršile ozbiljne procene. Popis iz 1981. godine sproveli su albanski separatisti, koji su imali pokrajinsku vlast. Popis 1991, Albanci su bojkotovali, a popis koji je 2004. godine obavio UNMIK bojkotovali su Srbi, kako bi sprečili legalizaciju etničkog čišćenja. Prema podacima srpskih porodilišta u Kosovskoj Mitrovici i Gračanici broj porođaja se može meriti sa mnogo većim sredinama u Srbiji, a naši sunarodnici na Kosmetu se neretko odlučuju za treće i četvrto dete, uprkos lošim ekonomskim i užasnim bezbednosnim okolnostima.

Ukoliko Srbi pod hitno ne izvrše duhovnu, moralnu i biološku obnovu, Srbija će postati tuđa teritorija koja će ostati samo kao lekcija u tuđem udžbeniku istorije!